目次
1. परिचय
यदि तपाईं Ubuntu प्रयोग गर्दै हुनुहुन्छ भने, सफ्टवेयर स्थापना गर्दा “make install” भन्ने चरणसँग भेट्न सक्नुहुन्छ। सामान्यतया, एप्लिकेसनको स्थापना “apt” कमान्ड प्रयोग गरेर प्याकेज स्थापनाले सम्पन्न हुन्छ, तर सबै सफ्टवेयर आधिकारिक रिपोजिटरीमा दर्ता गरिएको हुँदैन। नवीनतम संस्करण प्रयोग गर्न चाहनुहुन्छ वा आफैंले बनाएको कार्यक्रम चलाउन चाहनुहुन्छ भने, स्रोत कोड डाउनलोड गरेर आफैंले बिल्ड (कम्पाइल) गरेर स्थापना गर्न आवश्यक पर्छ। यस समयमा “make install” ले महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ। “make install” भनेको स्रोत कोडबाट कम्पाइल गरिएको कार्यक्रमलाई उपयुक्त स्थानमा राख्नका लागि कमान्ड हो। केवल कार्यक्रमको बिल्ड (make) मात्र होइन, वास्तवमा सिस्टम डाइरेक्टरीमा फाइलहरू कपी गर्ने कामसम्म स्वचालित गर्दछ। Linux वातावरणमा यो तुलनात्मक रूपमा धेरै प्रयोग हुने आधारभूत कार्य चरणहरू मध्ये एक हो। यो लेखमा, Ubuntu मा स्रोत कोड बिल्ड गरेर, make install प्रयोग गरेर सफ्टवेयर स्थापना गर्ने प्रवाहलाई, नौसिखियाहरूलाई पनि बुझ्न सजिलो र विस्तृत रूपमा व्याख्या गर्दै जानेछौं। साथै, कार्यको क्रममा हुन सक्ने त्रुटिहरू र तिनको समाधान विधिहरू बारे पनि छुने गर्दै अगाडि बढ्नेछौं। पहिले, बिल्ड कार्यका लागि आवश्यक विकास उपकरणहरूको तयारीबाट सुरु गरौं।
2. आवश्यक विकास उपकरणहरूको स्थापना
सोर्स कोडलाई बिल्ड गरेर स्थापना गर्नको लागि, पहिले Ubuntu मा आवश्यक विकास उपकरणहरूको समूह तयार पार्नु पर्छ। यदि यो तयार नभएमा, “make” कमान्ड नै प्रयोग गर्न सकिँदैन वा बिल्ड त्रुटिहरू बारम्बार हुन्छन्। कामलाई सहज रूपमा अगाडि बढाउनको लागि, सुरुमा विकास वातावरण तयार गरौं।अनिवार्य प्याकेज “build-essential” को स्थापना
Ubuntu मा, C कम्पाइलर (gcc) वा बिल्ड उपकरण (make), सम्बन्धित लाइब्रेरीहरूको समूहलाई समेटिएको “build-essential” नामक प्याकेज तयार पारिएको छ। यो प्याकेज स्थापना गरेर, न्यूनतम आवश्यक वातावरणलाई सजिलै तयार गर्न सकिन्छ। स्थापना प्रक्रिया निम्नानुसार छ।sudo apt update
sudo apt install build-essentialस्थापना पछि कार्य निष्पादन जाँच
सही रूपमा स्थापना भएको छ कि छैन भनेर, निम्न कमान्डहरूबाट जाँच गर्न सकिन्छ।gcc --version
make --version3. स्रोत कोड प्राप्त गर्ने र निकाल्ने
विकास उपकरणहरूको स्थापना सम्पन्न भएपछि, अब निर्माण लक्षित स्रोत कोड प्राप्त गर्नुहोस्। सफ्टवेयरको विकासकर्ताले वितरण गरेको स्रोत कोड डाउनलोड गर्नुहोस् र कार्य निर्देशिकामा निकाल्नुहोस्। यहाँ, स्रोत कोड प्राप्त गर्ने विधि र यसको निकाल्ने प्रक्रिया बारे व्याख्या गर्दछौं।स्रोत कोड प्राप्त गर्ने विधि
स्रोत कोड सामान्यतया निम्न कुनै एक विधिबाट प्राप्त गरिन्छ।आधिकारिक वेबसाइटबाट डाउनलोड गर्ने
धेरैजसो ओपन स्रोत परियोजनाहरूमा, आधिकारिक साइटमा ‘tar.gz’ ‘tar.bz2’ जस्ता संकुचित फाइल ढाँचामा स्रोत कोड वितरण गरिन्छ। उदाहरणका लागि, निम्न जस्तो कमान्डले डाउनलोड गर्न सकिन्छ।wget https://example.com/software-1.2.3.tar.gzGitHub आदि बाट क्लोन गर्ने
GitHub जस्ता कोड साझेदारी सेवाहरू प्रयोग गर्ने परियोजनाहरू पनि बढ्दै गएका छन्। यस अवस्थामा, Git कमान्डले स्रोत कोड क्लोन (प्रतिलिपि) गर्न सकिन्छ। पहिले Git स्थापित नभएको अवस्थामा, निम्न कमान्डले स्थापना गर्नुहोस्।sudo apt install gitgit clone https://github.com/username/repository.gitसंकुचित फाइल निकाल्ने प्रक्रिया
यदि स्रोत कोड संकुचित फाइलमा प्रदान गरिएको छ भने, उपयुक्त कमान्डले निकाल्न आवश्यक छ। सामान्यतया प्रयोग हुने ढाँचा र तिनको लागि सम्बन्धित निकाल्ने कमान्डहरू निम्नानुसार छन्।.tar.gzढाँचाको अवस्थामा:
tar -xvzf software-1.2.3.tar.gz.tar.bz2ढाँचाको अवस्थामा:
tar -xvjf software-1.2.3.tar.bz2.zipढाँचाको अवस्थामा:
unzip software-1.2.3.zipcd software-1.2.34. निर्माण र स्थापना प्रक्रिया
स्रोत कोड तयार भएपछि, अब निर्माण र स्थापना कार्यमा प्रवेश गर्दछौं। यस अध्यायमा, Ubuntu मा सामान्यतया गरिने निर्माण-स्थापनाको प्रवाहलाई चरणबद्ध रूपमा विस्तारपूर्वक व्याख्या गर्दछौं।निर्माणको पूर्व तयारी：./configure को निष्पादन
धेरै स्रोत कोडहरूमा, निर्माण कार्य सुरु गर्नुअघि वातावरण तयार पार्नका लागि “सेटिङ स्क्रिप्ट” तयार पारिएको हुन्छ। सामान्यतया, स्रोत कोड डाइरेक्टरी भित्र निम्न कमान्ड निष्पादन गर्दछौं।./configureconfigure स्क्रिप्ट विद्यमान नभएको अवस्थामा, README वा INSTALL फाइलहरूलाई सन्दर्भ गर्दै, निर्माण प्रक्रियालाई जाँचौं।सफ्टवेयरको निर्माण：make कमान्ड
सेटिङ सम्पन्न भएपछि, अर्को भनेको वास्तविक निर्माण हो। निर्माण भनेको स्रोत कोडलाई कम्पाइल गरेर निष्पादन योग्य कार्यक्रममा रूपान्तरण गर्ने प्रक्रिया हो।makeकार्यक्रमको स्थापना：sudo make install
निर्माण सफलतापूर्वक सम्पन्न भएपछि, अर्को भनेको प्रणालीमा कार्यक्रम स्थापना गर्नु हो। स्थापना कार्यमा प्रणाली डाइरेक्टरीहरू (उदाहरण: /usr/local/bin आदि) मा लेखन कार्य हुने भएकोले, प्रशासक अधिकार आवश्यक हुन्छ। निम्न कमान्ड निष्पादन गर्दछौं।sudo make installकार्यका क्रममा सामान्य त्रुटिहरू र समाधान विधि
निर्माण वा स्थापनाको प्रक्रियामा, निम्न जस्ता त्रुटिहरूसँग सामना गर्न सकिन्छ।- Permission denied（अधिकार त्रुटि） →
make installगर्दाsudoलाई बिर्सिएको छैन भनेर जाँच्नुहोस्। - Missing dependencies（निर्भरताको अभाव） → त्रुटि सन्देशलाई राम्रोसँग जाँच्नुहोस् र आवश्यक लाइब्रेरी वा प्याकेजहरूलाई स्थापना गर्नुहोस्।
- configure: command not found → स्रोत कोडमा
configureस्क्रिप्ट समावेश नभएको वा निष्पादन अधिकार नभएको हुन सक्छ।chmod +x configureद्वारा अधिकार प्रदान गर्नुहोस् वा निर्माण प्रक्रियालाई पुनरावलोकन गर्नुहोस्।
5. स्थापना पछि पुष्टिकरण
“sudo make install” ले सफ्टवेयर स्थापना गरेपछि, यसलाई सही रूपमा स्थापना भएको छ भनेर पुष्टि गर्नु आवश्यक छ। यदि स्थापना सामान्य रूपमा पूरा नभएमा, कमान्ड फेला नपर्न सक्छ वा अपेक्षित रूपमा काम नगर्न सक्छ। यो अध्यायमा, स्थापना तुरुन्तै गर्नुपर्ने आधारभूत पुष्टिकरण विधिहरू प्रस्तुत गरिएको छ।स्थापना गरिएको कार्यक्रमको स्थान पुष्टि गर्नुहोस्
पहिले, प्रणालीमा कार्यक्रम कहाँ राखिएको छ भनेर पुष्टि गरौं।which कमान्ड प्रयोग गर्दा, निर्दिष्ट कार्यक्रमको कार्यकारी फाइलको पथ जाँच गर्न सकिन्छ।which कार्यक्रम नामsample नामको कार्यक्रम स्थापना गरेमा निम्नानुसार 입력 गर्नुहोस्।which sample/usr/local/bin/sample वा /usr/bin/sample जस्ता पथहरू देखाइन्छ। यदि केही पनि देखाइएन भने, स्थापना असफल भएको हुन सक्छ वा पथ सेट नभएको हुन सक्छ।संस्करण जानकारीले कार्य पुष्टि गर्नुहोस्
धेरै कार्यक्रमहरूमा, संस्करण जानकारी देखाउने विकल्प (सामान्यतया--version वा -v) उपलब्ध हुन्छ। स्थापना गरिएको कार्यक्रम सामान्य रूपमा काम गरिरहेको छ भनेर सजिलै पुष्टि गर्न, संस्करण जानकारी देखाउने प्रयास गर्नुहोस्।sample --version
वातावरण चर PATH को पुष्टि
make install ले स्थापना गरिएका कार्यक्रमहरू प्रायः /usr/local/bin आदि स्थानमा राखिन्छन्। यो निर्देशिका प्रणालीको PATH मा समावेश नभएमा, कार्यक्रमलाई कमान्डको रूपमा मान्यता दिइँदैन। वर्तमान PATH सेटिङ पुष्टि गर्न, निम्न कमान्ड प्रयोग गर्नुहोस्।echo $PATH/usr/local/bin समावेश छ भने समस्या छैन। यदि समावेश छैन भने, शेल सेटिङ फाइल (~/.bashrc वा ~/.zshrc) मा निम्नानुसारको लाइन थपेर वातावरण चर सेट गर्नुहोस्।export PATH=/usr/local/bin:$PATHsource ~/.bashrc6. अनइन्स्टॉल गर्ने विधि
स्रोत कोडबाट स्थापना गरिएको कार्यक्रमलाई सामान्य प्याकेज व्यवस्थापन उपकरणहरू (apt आदि) ले व्यवस्थापन गर्दैनन्। त्यसैले, आवश्यक नभएको बेला म्यानुअल रूपमा अनइन्स्टॉल कार्य गर्न आवश्यक छ। यो अध्यायमा, Ubuntu मा make install गरिएको सफ्टवेयरलाई उपयुक्त रूपमा अनइन्स्टॉल गर्ने विधिलाई व्याख्या गर्दछ।make uninstall द्वारा अनइन्स्टॉल
निर्मित सफ्टवेयरहरूमा, Makefile भित्र “अनइन्स्टॉल लक्ष्य” तयार पारिएको हुन सक्छ। यस अवस्थामा, निम्न कमान्डले स्थापना गरिएका फाइलहरू हटाउन सकिन्छ।sudo make uninstallmake uninstall लाई समर्थन गर्दैनन्, त्यसैले चलाउनु अघि README वा INSTALL फाइलमा उल्लेख छ कि छैन जाँच गर्नुहोस्। सावधानीका बुँदाहरू- स्थापना समयमा प्रयोग भएको सोही स्रोत कोड डाइरेक्टरीमा चलाउनु पर्छ।
- स्रोत कोड हटाइसकिएको अवस्थामा,
make uninstallप्रयोग गर्न सकिँदैन।
म्यानुअल फाइल हटाउने
यदिmake uninstall समर्थित छैन भने, स्थापना गरिएका फाइलहरूलाई म्यानुअल रूपमा हटाउन आवश्यक छ। सामान्यतया, /usr/local/bin वा /usr/local/lib आदि ठाउँहरूमा कार्यक्रम सम्बन्धी फाइलहरू राखिएका हुन्छन्। स्थापना समयमा उत्पन्न फाइलहरू वा डाइरेक्टरीहरू पहिचान गरी, सावधानीपूर्वक हटाउनुहोस्। उदाहरणका लागि, बाइनरी फाइल /usr/local/bin मा छ भने निम्नानुसार हटाउन सकिन्छ।sudo rm /usr/local/bin/कार्यक्रमको_नामcheckinstall प्रयोग गरेर व्यवस्थापन विधि
भविष्यमा अनइन्स्टॉल सजिलो बनाउनका लागि, “checkinstall” नामक उपकरणको प्रयोग पनि सिफारिस गरिन्छ। योmake install को सट्टा प्रयोग गर्दा, स्थापना कार्यलाई deb प्याकेजको रूपमा व्यवस्थापन गर्न सकिन्छ। checkinstall स्थापना गर्न निम्न कमान्ड प्रयोग गर्नुहोस्।sudo apt install checkinstallsudo checkinstall7. अफलाइन वातावरणमा स्थापना
यदि तपाईं Ubuntu प्रयोग गर्दै हुनुहुन्छ भने, इन्टरनेटसँग जडान नहुने वातावरणमा सफ्टवेयर स्थापना गर्नुपर्ने अवस्थाहरू पनि आउन सक्छन्। सामान्यतया, अनलाइनबाट प्याकेजहरू र निर्भरताहरू प्राप्त गर्ने पूर्वधारणा हुन्छ, तर अफलाइन वातावरणमा पनि कुशलतापूर्वक “make install” प्रयोग गरेर बिल्ड र स्थापना सम्भव छ। यो अध्यायमा, अफलाइन वातावरणमा स्थापना विधिबारे विस्तृत रूपमा व्याख्या गरिन्छ।अफलाइनमा build-essential तयार पार्ने विधि
पहिले, स्रोत कोड बिल्ड गर्न आवश्यक विकास उपकरणहरूको समूह (build-essential प्याकेज) अफलाइन वातावरणमा पनि आवश्यक छ। यसलाई तयार पार्न, इन्टरनेटसँग जडान भएको अर्को Ubuntu मेसिन प्रयोग गरेर अग्रिम रूपमा प्याकेजहरू डाउनलोड गर्नुहोस्।apt-offline को उपयोग गर्ने
apt-offline नामक उपकरण प्रयोग गरेमा, आवश्यक प्याकेजहरू र तिनका निर्भरताहरू एकसाथ प्राप्त गर्न सकिन्छ, र USB मेमोरी आदि मार्फत अफलाइन वातावरणमा ल्याउन सकिन्छ। apt-offline स्थापना गर्न, अनलाइन वातावरणमा निम्न कमान्ड चलाउनुहोस्।sudo apt install apt-offlineUbuntu स्थापना मिडियालाई APT स्रोतको रूपमा प्रयोग गर्ने
अर्को विधिको रूपमा, Ubuntu को स्थापना मिडिया (DVD वा USB मेमोरी) लाई APT को स्रोतको रूपमा प्रयोग गर्न सकिन्छ। स्थापना मिडियामा आधारभूत प्याकेजहरू समावेश छन्, त्यसैले त्यहाँबाट build-essential आदि स्थापना गर्न सकिन्छ। पहिले, स्थापना मिडियालाई माउन्ट गर्नुहोस्, र APT स्रोत सूची यसरी सेट गर्नुहोस्।sudo mount /dev/sdb1 /mnt
sudo apt-cdrom -d=/mnt addsudo apt update
sudo apt install build-essentialस्रोत कोडको ल्याउने र विस्तार गर्ने
बिल्ड उपकरणहरू तयार भएपछि, आवश्यक स्रोत कोड पनि अग्रिम डाउनलोड गरेर USB मेमोरी आदि मा बचत गरेर अफलाइन वातावरणमा ल्याउनुहोस्। फाइलहरू कपी गरेपछि, अनलाइन वातावरण जस्तै विस्तार कार्य गर्नुहोस्।tar -xvzf software-1.2.3.tar.gz
cd software-1.2.3./configure → make → sudo make install चरणहरूमा बिल्ड र स्थापना अगाडि बढाउनुहोस्।सावधानीका बुँदाहरू
अफलाइन वातावरणमा स्थापना कार्यमा, निर्भरताको कमीले बिल्ड असफलता सजिलै हुन सक्छ, त्यसैले आवश्यक लाइब्रेरीहरू र हेडर फाइलहरू सबै उपलब्ध छन् कि अग्रिम जाँच गर्नु महत्वपूर्ण छ। सम्भव भएमा, अनलाइन वातावरणमा एकपटक बिल्ड प्रयास गरेर आवश्यक प्याकेज सूची निकालेर राख्नु सुरक्षित हुन्छ।8. सामान्य प्रश्नहरू (FAQ)
Ubuntu मा “make install” प्रयोग गरेर सफ्टवेयर स्थापना गर्दा, नौसिखिया देखि मध्यवर्ती सम्म विभिन्न प्रश्न र समस्याहरू सामना गर्न सकिन्छ। यो अध्यायमा, विशेष गरी सामान्य प्रश्नहरू र तिनका उत्तरहरू संकलित छन्।Q1. make install कार्यान्वयन गर्दा “Permission denied” देखाइन्छ। के गर्नु पर्छ?
A1.
“make install” ले प्रणाली क्षेत्र (उदाहरण: /usr/local/bin आदि) मा फाइलहरू प्रतिलिपि गर्नको लागि, प्रशासक अधिकार आवश्यक छ। केवल make install टाइप गर्नुको सट्टा, निश्चित रूपमा sudo थपेर कार्यान्वयन गर्नुहोस्। सही कमान्ड उदाहरण:sudo make installQ2. ./configure कार्यान्वयन गर्दा “No such file or directory” देखाइन्छ। कारण के हो?
A2.
यो त्रुटि वर्तमान निर्देशिकामा configure स्क्रिप्ट नभएको अवस्थामा उत्पन्न हुन्छ। सम्भावित कारणहरू निम्नानुसार छन्।- सोर्स कोड पूर्ण नभएको (डाउनलोड असफल भएको)
- प्रोजेक्टले
autotoolsप्रयोग नगरेको (CMake आदि प्रयोग गरेको सम्भावना) configureस्क्रिप्टमा कार्यान्वयन अधिकार नभएको
configure फाइल छ कि छैन जाँच गर्नुहोस्, यदि छैन भने संलग्न README वा INSTALL फाइल पढेर, सही बिल्ड प्रक्रिया जाँच गर्नुहोस्।Q3. make कमान्ड फेला नपरेको देखाइन्छ। के गर्नु पर्छ?
A3.
यो त्रुटि बिल्ड उपकरणहरू स्थापित नभएको कारणले उत्पन्न हुन्छ। पहिले निम्न कमान्डहरूले आवश्यक उपकरणहरू एकसाथ स्थापना गर्नुहोस्।sudo apt update
sudo apt install build-essentialbuild-essential प्याकेजमा make समावेश प्रमुख बिल्ड उपकरणहरू समावेश छन्।Q4. अफलाइन वातावरणमा build-essential स्थापना कसरी गर्ने?
A4. अफलाइन वातावरणमाbuild-essential स्थापना गर्नको लागि, पहिले अनलाइन वातावरणमा प्याकेज डाउनलोड गरेर ल्याउने विधि छ। प्रमुख माध्यमहरू निम्न दुई छन्।- apt-offline उपकरण प्रयोग गरेर निर्भर प्याकेजहरू सहित डाउनलोड
- Ubuntu को स्थापना मिडिया लाई APT स्रोतको रूपमा सेटअप गरेर त्यहाँबाट स्थापना
9. सारांश
Ubuntu मा स्रोत कोडबाट सफ्टवेयर स्थापना गर्ने माध्यमको रूपमा, “make install” ले अत्यन्त महत्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गर्दछ। प्याकेज व्यवस्थापन प्रणालीमा निर्भर नगरी, नवीनतम सफ्टवेयर वा आफैंले अनुकूलित गरेका संस्करणहरू स्थापना गर्न सकिने लचकता लिनक्स वातावरणको विशेष शक्ति हो भन्न सकिन्छ। यो लेखमा, विकास उपकरणहरूको तयारीदेखि स्रोत कोड प्राप्त गर्ने, निर्माण गर्ने, स्थापना गर्ने, यसबाहेक अनइन्स्टल गर्ने विधि र अफलाइन वातावरणमा सम्बोधन गर्ने तरिकासम्म, व्यापक रूपमा व्याख्या गरियो। यी प्रवाहहरूलाई पूर्ण रूपमा बुझेर, अज्ञात सफ्टवेयरसँग सामना गर्दा पनि हिचकिचाहट बिना नै सम्बोधन गर्न सकिन्छ। यसबाहेक, कार्यको क्रममा सजिलै उत्पन्न हुने त्रुटि वा समस्याहरूसँग शान्त रूपमा सम्बोधन गर्न सकियोस् भनेर, FAQ ढाँचामा प्रमुख प्रश्नहरू र समाधानहरू व्यवस्थित गरियो। लिनक्सको निर्माण कार्य एक नजरमा कठिन लाग्न सक्छ, तर आधारभूत कुराहरू बुझिएपछि यो कुनै डरलाग्दो कुरा होइन। Uubuntu वातावरणमा विभिन्न सफ्टवेयरहरू प्रयास गर्न चाहनेहरूले, कृपया यस पटक प्रस्तुत गरिएको “make install” को प्रक्रियालाई मास्टर गर्नुहोस् र उच्च लचकताको विकास तथा सञ्चालन वातावरण प्राप्त गर्नुहोस्।
