目次
1. परिचय
Ubuntu मा, धेरै प्रणाली व्यवस्थापन कार्यहरू आवश्यक पर्ने अवस्थामा, सामान्य प्रयोगकर्ताले पहुँच गर्न नसक्ने root अधिकार आवश्यक हुन्छ। root ले प्रणालीको “प्रशासक खाता” को समकक्ष हुन्छ र फाइल प्रणालीको सञ्चालन, प्याकेजको स्थापना, सेटिङ्ग परिवर्तन आदि महत्वपूर्ण कार्यहरू गर्न सक्छ। यो लेखमा, Ubuntu मा root मा स्विच गर्ने विधिहरू र तिनलाई कार्यान्वयन गर्दा ध्यान दिनुपर्ने बुँदाहरूको व्याख्या गरिएको छ।
2. Ubuntu को root अधिकार र यसका विशेषताहरू
Ubuntu को सुरक्षा नीतिको कारणले, root खाता डिफल्ट रूपमा निष्क्रिय छ। यो अनावश्यक रूपमा root प्रयोग गर्नुबाट हुने प्रणाली जोखिमलाई कम गर्नको लागि हो। Ubuntu मा, सामान्य प्रयोगकर्तालाई “sudo” कमान्ड प्रयोग गरेर अस्थायी रूपमा root अधिकार प्रदान गर्ने नीति अपनाइएको छ।2.1 सामान्य प्रयोगकर्ता र root प्रयोगकर्ताबीचको भिन्नता
सामान्य प्रयोगकर्ताले आफ्नो निर्देशिका भित्रका सञ्चालनहरू वा प्रणाली सेटिङका केही भागहरूमा मात्र पहुँच गर्न सक्छ, तर root ले सबै सञ्चालनहरूलाई असीमित रूपमा निष्पादन गर्न सक्छ। यो भिन्नताको कारणले, विशेष गरी प्रणाली फाइलहरू वा अनुमतिहरू सम्बन्धित कार्यहरूमा root अधिकार आवश्यक हुन्छ। साथै, root अधिकारलाई गल्तीले प्रयोग गर्दा प्रणाली अस्थिर हुन सक्ने जोखिम पनि हुन्छ, त्यसैले उपयुक्त ज्ञान आवश्यक छ।2.2 sudo मार्फत अस्थायी root अधिकार
Ubuntu मा, प्रणाली प्रशासकको रूपमा root अधिकार आवश्यक हुँदा, सिधै root खातामा स्विच गर्नुको सट्टा, पहिले sudo कमान्ड प्रयोग गरेर अस्थायी रूपमा अधिकार प्राप्त गर्न सिफारिस गरिन्छ। यसको विशिष्ट प्रयोग विधि र सावधानीहरू तल विस्तृत रूपमा व्याख्या गरिनेछ।
3. root मा अस्थायी रूपमा स्विच गर्ने विधि
Ubuntu मा root अधिकार आवश्यक भएको अवस्थामा, root प्रयोगकर्तामा पूर्ण रूपमा स्विच गर्नेको सट्टा, विशिष्ट कमान्डहरूलाई मात्र root अधिकार दिने विधि सिफारिस गरिन्छ। यो विधि प्रयोग गरेर, काम समाप्त भएपछि पनि सामान्य अधिकारमा फर्किने भएकाले, गलत सञ्चालनबाट हुने जोखिम कम हुन्छ। तल, sudo कमान्ड प्रयोग गरेर विशिष्ट चरणहरूको व्याख्या गर्दछौं।3.1 sudo कमान्डको आधारभूत प्रयोग
“sudo” “substitute user do” को संक्षिप्त रूप हो, जसले प्रयोगकर्ताको अधिकारलाई अस्थायी रूपमा परिवर्तन गर्ने कमान्ड हो। सामान्य प्रयोगकर्ता भए पनि, sudo प्रयोग गरेर निर्दिष्ट कमान्डलाई root अधिकार प्रदान गर्न सकिन्छ। यसलाई निम्नानुसार प्रयोग गर्नुहोस्।$ sudo [कमान्ड]$ sudo apt update3.2 sudo कमान्ड प्रयोग गर्दा पासवर्ड 입력
पहिलो पटक sudo प्रयोग गर्दा, हालको प्रयोगकर्ताको पासवर्ड मागिन्छ। यसले sudo कमान्डलाई कसैले पनि प्रयोग गर्न सकिने अवस्थामा नराखी, सुरक्षा सुनिश्चित गर्दछ। sudo को प्रमाणीकरण निश्चित समयसम्म वैध हुने भएकाले, बारम्बार कमान्ड कार्यान्वयन गर्दा हरेक पटक पासवर्ड 입력 गर्नु पर्दैन।3.3 sudo को अस्थायी वैध समय
sudo ले अधिकारलाई अस्थायी रूपमा वैध बनाउने समय Ubuntu को पूर्वनिर्धारित सेटिङमा लगभग १५ मिनेट जति हुन्छ। लामो समयको root अधिकार आवश्यक नभएको अवस्थामा, सेशन समाप्त गर्नुहोस् वा म्यानुअल रूपमा अधिकार हटाउन सकिन्छ। उदाहरणका लागि, कमान्डमा “sudo -k” 입력 गर्दा, तुरुन्तै प्रमाणीकरण अमान्य हुन्छ र अर्को पटकबाट फेरि पासवर्ड मागिन्छ।4. रुट शेलमा स्विच गर्ने विधि
रुट शेलमा स्विच गरेर, रुट प्रयोगकर्ताको रूपमा सञ्चालन जारी राख्न सकिन्छ। यो धेरै प्रशासनिक कार्यहरू गर्दा विशेष रूपमा सुविधाजनक छ। Ubuntu मा,sudo -i वा sudo su प्रयोग गरेर रुट शेलमा स्विच गर्न सकिन्छ। प्रत्येक कमान्डको प्रयोग र विशेषताहरू बारे हेरौं।४.१ sudo -i कमान्डबाट रुट शेल स्विच
sudo -i कमान्डले रुट प्रयोगकर्ताको वातावरण पूर्ण रूपमा सेट गरेर शेलमा स्विच गर्दछ। यो कमान्ड प्रयोग गर्दा, रुट प्रयोगकर्ताको प्रोफाइल लोड हुन्छ र वातावरण चरहरू पनि रुटको रूपमा लागू हुन्छन्। निम्नानुसार कमान्ड 입력 गर्नुहोस्।$ sudo -iexit कमान्डले मूल प्रयोगकर्तामा फर्काउँछ।४.२ sudo su कमान्डबाट रुट शेल स्विच
sudo su कमान्ड sudo -i सँग मिल्दोजुल्दो छ तर अलिकति फरक व्यवहार गर्दछ। यो कमान्डमा, रुट शेलमा स्विच हुन्छ तर लगइन हुँदा लोड हुने वातावरण चरहरू प्रायः継承 हुँदैनन्। यसले सामान्य प्रयोगकर्ताको वातावरण चरहरू कायम राख्दै रुट अधिकारबाट सञ्चालन सम्भव बनाउँछ।$ sudo susudo su प्रयोग गरेर, हालको सेशन कायम राख्दै रुट अधिकार प्रदान गर्न सकिन्छ। वातावरण चरहरूको継承 आवश्यक नपर्ने अवस्थामा वा कस्टम सेटिङ लागू भएको शेलमा कार्य गर्दा यो सुविधाजनक हुन्छ।४.३ वातावरण चरहरू न継承 गर्ने स्विच (su -)
रुट शेलमा कार्य गर्दा सामान्य प्रयोगकर्ताको वातावरण चरहरूलाई पूर्ण रूपमा अलग गर्न आवश्यक भएमा, su - कमान्ड सिफारिस गरिन्छ। यो कमान्ड प्रयोग गरेर, रुटको रूपमा पुनः लगइन हुने अवस्था बन्छ र वातावरण चरहरू पनि रुट प्रयोगकर्ताको डिफल्ट सेटिङ लागू हुन्छन्।$ su -5. su कमाण्डद्वारा root तर्फ स्विच
su कमाण्ड प्रयोग गरेर, हालको प्रयोगकर्ताबाट root प्रयोगकर्तामा स्विच गर्न सकिन्छ। यो विधि अन्य Linux वितरणहरूमा सामान्यतया प्रयोग गरिने तरिका हो, र root को पासवर्ड सेट गरिएको अवस्थामा सुविधाजनक हुन्छ। Ubuntu मा डिफल्ट रूपमा root पासवर्ड अक्षम गरिएको हुन्छ, त्यसैले आवश्यकता अनुसार सेटअप गर्न आवश्यक हुन्छ।5.1 su कमाण्डको आधारभूत प्रयोग
su कमाण्ड प्रयोगकर्ता स्विच गर्नका लागि हो, र अन्य प्रयोगकर्तामा परिवर्तन गर्न चाहनुहुन्छ भने त्यस प्रयोगकर्ताको नाम निर्दिष्ट गर्न सकिन्छ। root प्रयोगकर्तामा स्विच गर्नका लागि, निम्नानुसार कमाण्ड 입력 गर्नुहोस्।$ suexit कमाण्डले मूल प्रयोगकर्तामा फर्कन सकिन्छ।5.2 su र su – को भिन्नता
su - प्रयोग गर्दा, स्विच हुने प्रयोगकर्ताको वातावरणीय चरहरू पूर्ण रूपमा लागू भएको शेल सुरु हुन्छ। विशेष रूपमा, root प्रयोगकर्ताको वातावरण सफा अवस्थामा सुरु गर्न सकिन्छ। निम्नानुसार प्रयोग गर्नुहोस्।$ su -su र su - को भिन्नता यो हो कि अघिल्लोले हालको वातावरणलाई उत्तराधिकारमा लिन्छ, जबकि पछिल्लोले लगइन शेललाई पूर्ण रूपमा पुन: प्रारम्भिकरण गर्दछ। root प्रयोगकर्ताको रूपमा काम गर्ने वातावरण व्यवस्थित गर्न चाहनुहुन्छ वा वातावरणीय चरहरूको प्रभावबाट बच्न चाहनुहुन्छ भने su - सुविधाजनक हुन्छ।6. root अधिकारको सुरक्षासम्बन्धी सावधानीहरू
root अधिकार राख्नुले प्रणालीको सम्पूर्णमा पूर्ण पहुँच प्रदान गर्दछ, तर गलत सञ्चालन वा अनपेक्षित परिवर्तनका कारण प्रणालीमा गम्भीर जोखिम उत्पन्न हुन सक्छ। त्यसैले, Ubuntu लाई व्यवस्थापन गर्दा root अधिकार प्रयोग गर्दा विशेष रूपमा सुरक्षामा ध्यान दिन आवश्यक छ। तल root अधिकार प्रयोग गर्दा विचार गर्नुपर्ने मुख्य बुँदाहरू छन्।6.1 root अधिकारको दुरुपयोगबाट बच्नुहोस्
root अधिकारले गर्न सकिने सञ्चालनहरू अत्यन्त शक्तिशाली छन्, त्यसैले सामान्यतया root अधिकारसँग लगइन गरेको अवस्थामा कामलाई न्यूनतममा सीमित राख्नु आदर्श हो। sudo कमान्ड प्रयोग गरेर अस्थायी रूपमा root अधिकार प्रयोग गर्नुले महत्वपूर्ण फाइलहरू गल्तीले हटाउनु वा प्रणालीको संरचनालाई नष्ट गर्नु जस्ता जोखिमहरूलाई कम गर्दछ। साथै, दैनिक सञ्चालनहरूमा root अधिकार आवश्यक परेमा, आवश्यकताअनुसार छुट्टाछुट्टै कमान्डहरू मात्र root मा सञ्चालन गर्नु सिफारिस गरिन्छ।6.2 root मा सञ्चालन समाप्त भएपछि अनिवार्य रूपमा लगआउट गर्नुहोस्
root शेलमा काम समाप्त भएपछि, नबिर्सनुहोस्exit कमान्ड प्रयोग गरेर लगआउट गर्नुहोस् र सामान्य प्रयोगकर्ता शेलमा फर्कनुहोस्। root अवस्थामा नै रहनुले अपेक्षित नभएका सञ्चालनहरू root अधिकारसँग सञ्चालन हुन सक्ने सम्भावना हुन्छ। छोटो अवधिको काममा पनि, root शेलबाट लगआउट गर्ने बानी बसाल्नाले सुरक्षाजोखिमलाई कम गर्न सकिन्छ।6.3 sudoers फाइलको उचित सेटिङ
sudoers फाइलले कुन प्रयोगकर्ताहरूलाई sudo कमान्ड अनुमति दिइएको छ भन्ने व्यवस्थापन गर्ने सेटिङ फाइल हो।visudo कमान्ड प्रयोग गरेर sudoers फाइल सम्पादन गरेर, निश्चित प्रयोगकर्ताहरूलाई मात्र sudo पहुँच सीमित गर्न सकिन्छ। यो सेटिङ गरेर, यदि तेस्रो पक्षले पहुँच पाए पनि root अधिकारको दुरुपयोग रोक्न सकिन्छ।6.4 लेखापरीक्षण लगको उपयोग
Ubuntu मा root अधिकारको प्रयोग इतिहास रेकर्ड गर्ने लेखापरीक्षण लग अवस्थित छ। यो लगको उपयोग गरेर, विगतमा कुन प्रयोगकर्ताले कस्ता root सञ्चालनहरू गरेका थिए भन्ने जाँच गर्न सकिन्छ। विशेष गरी, धेरै प्रयोगकर्ताहरूले sudo पहुँच भएको वातावरणमा, नियमित लेखापरीक्षण सुरक्षाप्रबन्धका लागि उपयोगी हुन्छ।
7. Common Errors and Their Countermeasures
When switching to root privileges in Ubuntu or working with root privileges, several common errors may occur. Understanding these errors and knowing the appropriate countermeasures will enable efficient troubleshooting.7.1 “Permission denied” Error
When attempting to run a command requiring root privileges as a regular user, aPermission denied error may appear. This error indicates insufficient privileges for the command. As a solution, rerun the command using sudo as follows.$ sudo [command]7.2 “user is not in the sudoers file” Error
If the user is not listed in the sudoers file, auser is not in the sudoers file error will display, preventing execution of the sudo command. In this case, log in with an administrator account and use the visudo command to add the user to the sudoers file. For example, you can grant sudo privileges as follows.username ALL=(ALL) NOPASSWD: ALL7.3 sudo Timeout Issue
If the sudo command runs without prompting for a password, it may be due to the sudo session timeout. When the authentication period expires, you’ll need to enter the password again. Simply rerun the sudo command and re-enter the password.7.4 Root Password is Disabled
In Ubuntu, the root account is disabled by default. Attempting to switch to root with the su command may result in an “Authentication failure” error. To resolve this, set the root password using the following command.$ sudo passwd root8. सारांश
Ubuntu मा root अधिकारहरूको स्विच गर्ने विधिहरू बारे, विभिन्न माध्यमहरूलाई व्याख्या गर्यो। root अधिकारहरू प्रणालीको सम्पूर्ण भागमा पहुँच गर्न सक्ने शक्तिशाली अधिकारहरू हुन्, र तिनीहरूलाई उपयुक्त विधिबाट प्रयोग गर्नु प्रणालीको सुरक्षितता र स्थिरतासँग सीधा जोडिएको छ। तल, यस लेखका मुख्य बुँदाहरूलाई पुनरावलोकन गर्दछौं।८.१ लेखको सारांश
- root अधिकारहरूको महत्व: root अधिकारहरू प्रणालीको गहिराइमा पहुँच गरी व्यवस्थापन कार्यहरू गर्न आवश्यक अधिकारहरू हुन्।
- sudo द्वारा अस्थायी root अधिकारहरूको प्रदान:
sudo [कमाण्ड]बाट आवश्यक समयमा मात्र root अधिकारहरू दिन सकिन्छ जसले सुरक्षित जोखिमहरूलाई कम गर्न सक्छ। - root शेलको स्विच गर्ने विधि:
sudo -iवाsudo suबाट root शेलमा स्थानान्तरण गरी धेरै कमाण्डहरू root अधिकारहरूबाट निष्पादन गर्न सकिन्छ। - su कमाण्डको प्रयोग विभेदन:
suरsu -को भिन्नतालाई बुझ्नु र उद्देश्य अनुसार प्रयोग विभेदन गर्नु महत्वपूर्ण छ। - सुरक्षितताका सावधानीहरू: root अधिकारहरूबाट सञ्चालनलाई न्यूनतममा सीमित राख्नु र अनावश्यक root सत्रहरूलाई तुरुन्त समाप्त गर्नु वाञ्छनीय छ।
- सामान्य त्रुटिहरू र उपायहरू: अधिकार सम्बन्धी त्रुटिहरू sudoers फाइलको सेटिङ जाँच वा root खाताको सक्रियणबाट सम्बोधन गर्न सकिन्छ।
८.२ root अधिकारहरूको उपयोग र सुरक्षित व्यवस्थापन
root अधिकारहरूलाई सही रूपमा उपयोग गरेर Ubuntu प्रणालीको व्यवस्थापनलाई कुशल बनाउन सकिन्छ। अर्कोतर्फ, गल्ती सञ्चालनबाट जोखिम पनि आउन सक्छ, तसर्थ root अधिकारहरूलाई सावधानीपूर्वक ह्यान्डल गर्नुपर्छ। व्यवस्थापन कार्यका लागि आवश्यक न्यूनतम समय मात्र root बाट सञ्चालन गर्नु र सधैं सुरक्षिततालाई सचेत रहनु सिफारिस गरिन्छ।
