ओपन सोर्सको शक्ति उपयोग गर्ने तरिका ― Ubuntu को संसारमा स्वागत छ

Ubuntu मा सफ्टवेयर पूर्ण रूपमा हटाउने तरिका | apt, snap, dpkg कमान्ड गाइड

सफ्टवेयर र एप व्यवस्थापन
目次

1. परिचय

Ubuntu प्रयोग गर्दा, अनावश्यक भएका सफ्टवेयरहरू वा प्याकेजहरू हटाउन चाहिने अवस्थाहरू निश्चित रूपमा आउँछन्। विशेष गरी प्रणालीलाई हल्का बनाउन चाहँदा वा परीक्षणका लागि स्थापित गरेका उपकरणहरूलाई व्यवस्थित गर्न चाहँदा, “अनइन्स्टल कमान्ड” को सही प्रयोग बुझ्नु महत्वपूर्ण हुन्छ। Ubuntu Debian प्रणालीको Linux वितरण हो, र प्याकेजहरूको व्यवस्थापनका लागि मुख्य रूपमा APT (Advanced Package Tool) प्रयोग गरिन्छ। कमान्ड लाइनबाट सञ्चालन एक झलमा कठिन लाग्न सक्छ, तर आधारभूत कुराहरू बुझिएमा सफ्टवेयरहरूलाई अत्यन्त कुशलतापूर्वक व्यवस्थापन गर्न सकिन्छ। यो लेखमा, Ubuntu मा प्रमुख अनइन्स्टल विधिहरूलाई विभिन्न कमान्डहरू अनुसार व्याख्या गरिन्छ।apt removeरapt purgeदेखि सुरु गरेर,dpkgरsnapकमान्डहरू, साथैrm -rfजस्ता फाइल हटाउने सम्म समेटेर लिइन्छ। Linux नयाँ प्रयोगकर्ताहरूले पनि बुझ्न सकून् भनेर विस्तृत व्याख्या गरिनेछ, त्यसैले आश्वस्त भएर पढ्नुहोस्। यसैगरी, कमान्डबाट हटाउँदा धेरै सावधानीका कुराहरू छन्। विशेष गरी प्रणालीसँग सम्बन्धित प्याकेजहरूलाई गल्तीले हटाउँदा, कार्य नगर्ने समस्या वा पुन: स्थापना आवश्यक पर्न सक्छ। यस्ता जोखिमहरूबाट बच्नका लागि, यो लेखमा प्रस्तुत “सुरक्षित र प्रभावकारी अनइन्स्टल विधि” हरूलाई सन्दर्भ बनाउनुहोस्। अर्को खण्डमा, सबैभन्दा बढी प्रयोग हुने आधारभूत अनइन्स्टल कमान्डहरूapt removeरapt purgeबारे व्याख्या गरिनेछ।

2. आधारभूत अनइन्स्टल कमान्डहरू

Ubuntu मा सफ्टवेयर हटाउने सबैभन्दा सामान्य तरिका APT (Advanced Package Tool) प्रयोग गर्नु हो। यहाँ हामी मुख्य रूपमा दुई कमान्डहरू प्रस्तुत गर्दछौं：apt removeरapt purge। दुवै सफ्टवेयर हटाउनका लागि कमान्डहरू हुन् तर तिनीहरूको उद्देश्य र प्रभाव फरक छन्।

apt remove: प्याकेज मुख्य भाग हटाउने

apt removeकमान्डले निर्दिष्ट प्याकेजको मुख्य भाग हटाउँछ। यद्यपि, यो सञ्चालनमासेटिङ फाइलहरू बाँकी रहन्छन्त्यसैले पछि फेरि इन्स्टल गर्दा पुरानो सेटिङहरू नै कायम रहन सक्छन्।प्रयोगको उदाहरण：
sudo apt remove प्याकेज नाम
उदाहरण：
sudo apt remove gimp
माथिको उदाहरणमा, तस्वीर सम्पादन सफ्टवेयर “GIMP” हटाइन्छ। यद्यपि, GIMP को सेटिङ फाइलहरू प्रणालीमा बाँकी रहन्छन्।

apt purge: सेटिङ फाइलहरू समेत पूर्ण रूपमा हटाउने

अर्कोतर्फ,apt purgeकमान्डले प्याकेज मुख्य भाग मात्र होइन,सम्बन्धित सेटिङ फाइलहरूलाई पनि एकैसाथ हटाउँछ। फेरि इन्स्टल गर्दा पूर्ण प्रारम्भिक अवस्थामा फर्काउन चाहनुहुन्छ वा सफा वातावरण कायम राख्न चाहनुहुन्छ भने यो सिफारिस गरिन्छ।प्रयोगको उदाहरण：
sudo apt purge प्याकेज नाम
उदाहरण：
sudo apt purge gimp
यो कमान्डबाट GIMP को मुख्य भाग र सेटिङ फाइलहरू सबै हटाइन्छन् र प्रणालीमा यसको चिन्हहरू लगभग बाँकी रहँदैनन्।

remove र purge को प्रयोग विभेद

  • सफ्टवेयरलाई अस्थायी रूपमा हटाउन मात्र हो भने apt remove
  • पूर्ण रूपमा चिन्हहरू मेटाउन चाहनुहुन्छ, पुनर्सेटिङको सम्भावना छोड्न चाहनुहुन्न भने apt purge
परिस्थितिअनुसार प्रयोग गरेर प्रणालीको व्यवस्था वा समस्या रोक्न सहयोगी हुन्छ।

3. निर्भरताहरूको व्यवस्थापन

Ubuntu मा सफ्टवेयरलाई अनइन्स्टल गरेपछि, त्यस सफ्टवेयरसँगै इन्स्टल भएको निर्भर प्याकेजहरू प्रणालीभित्र बाँकी रहन सक्छन्। यी अनावश्यक निर्भर प्याकेजहरूले डिस्क क्षमता दबाब दिनुका साथै, प्रणालीको सफा-सुग्घर राख्न पनि बाधा पुर्याउँछन्। त्यसैले उपयोगी हुनेapt autoremoveकमान्ड हो। यो कमान्ड प्रयोग गरेर, प्रयोग नभएका अनावश्यक प्याकेजहरूलाई स्वतन्त्र रूपमा पहिचान गरेर हटाउन सकिन्छ।

apt autoremove: अनावश्यक प्याकेजहरूलाई स्वतन्त्र हटाउने

apt autoremoveले निर्भरताको रूपमा अब अनावश्यक भएका प्याकेजहरूलाई हटाउनका लागि कमान्ड हो। उदाहरणका लागि, कुनै एप्लिकेसन हटाउँदा, सम्बन्धित लाइब्रेरीहरू जस्ता निर्भर प्याकेजहरू प्रयोग नहुन सक्छन्। यिनीहरूलाई म्यानुअल रूपमा खोजेर हटाउन गाह्रो हुन्छ, तरautoremoveप्रयोग गरेर एकैचोटि सफा गर्न सकिन्छ।प्रयोगको उदाहरण:
sudo apt autoremove
यो कमान्ड चलाउँदा, Ubuntu ले स्वतन्त्र रूपमा “अब प्रयोग नभएका प्याकेजहरू” को सूची बनाएर हटाउँछ। हटाउनुअघि पुष्टिकरण स्क्रिन देखाइन्छ, त्यसैले आवश्यक प्याकेजहरू गल्तीले हट्ने चिन्ता पनि हुँदैन।

चलाउने समय र सावधानीहरू

  • apt remove वा apt purge चलाएकोतुरुन्तै apt autoremove चलाउनु आदर्श हो।
  • तर, यो “स्वतन्त्र निर्णय” मात्र हो, त्यसैले हटिने प्याकेजहरूको सूची जाँचेर, कुनै समस्या नभएको सुनिश्चित गरेर मात्र अगाडि बढ्नुहोस्।

अनावश्यक प्याकेजहरू बाँकी नराख्नका लागि बानी

Ubuntu लाई सफा अवस्थामा राख्नका लागि, नियमित रूपमाsudo apt autoremoveचलाउने बानी बसाल्न सिफारिस गरिन्छ। विशेष गरी सफ्टवेयरहरू बारम्बार इन्स्टल-अनइन्स्टल गर्ने विकास वातावरणमा यसको प्रभाव धेरै महसुस हुनेछ।

4. अन्य प्याकेज व्यवस्थापन उपकरणहरूमा अनइन्स्टल गर्ने

Ubuntu मा APT (apt कमान्ड) बाहेक,dpkgवाsnapजस्ता धेरै प्याकेज व्यवस्थापन प्रणालीहरू अवस्थित छन्। यी उपकरणहरू प्रयोग गरेर इन्स्टल गरिएका सफ्टवेयरहरूapt ले हटाउन नसक्न सक्छन्त्यसैले, प्रत्येकको लागि उपयुक्त विधि प्रयोग गरेर अनइन्स्टल गर्न आवश्यक छ। यो खण्डमा, प्रत्येक प्याकेज व्यवस्थापन उपकरणको लागि अनुरूप अनइन्स्टल प्रक्रियाहरूको व्याख्या गरिन्छ।

dpkg कमान्ड प्रयोग गरेर अनइन्स्टल गर्ने

dpkgUbuntu माDebian प्याकेज (.deb) को कम-स्तरीय व्यवस्थापन उपकरणहो। म्यानुअल रूपमा.debफाइल प्रयोग गरेर इन्स्टल गरिएका सफ्टवेयरहरूdpkg -rवाdpkg --removeप्रयोग गरेर हटाइन्छ।प्रयोगको उदाहरण：
sudo dpkg -r प्याकेज नाम
उदाहरण：
sudo dpkg -r google-chrome-stable
यो कमान्डले निर्दिष्ट प्याकेजको मुख्य भाग हटाउँछ तर कन्फिगरेसन फाइलहरू बाँकी रहन सक्छन्।सावधानीका बुँदाहरू：
  • dpkg ले निर्भरता सम्बन्धहरू समाधान गर्दैन त्यसैले निर्भर प्याकेजहरू हटाउन apt autoremove जस्ता कमान्डहरूसँग प्रयोग गर्न आवश्यक छ।
  • प्याकेज नाम dpkg -l प्रयोग गरेर जाँच गर्न सकिन्छ।

snap प्याकेज हटाउने

हालका Ubuntu मा,Snap प्याकेजमार्फत एपहरूको वितरण बढ्दै गएको छ। Snap प्याकेज APT भन्दा फरक संयन्त्रमा व्यवस्थित हुन्छन् त्यसैले हटाउन विशेषsnap removeकमान्ड प्रयोग गरिन्छ।प्रयोगको उदाहरण：
sudo snap remove प्याकेज नाम
उदाहरण：
sudo snap remove firefox
यो कमान्डले Snap को रूपमा इन्स्टल गरिएको Firefox हटाउँछ।Snap प्याकेज जाँच्ने विधि：
snap list
यसले हाल इन्स्टल गरिएका Snap प्याकेजहरूको सूची देखाउँछ।थप जानकारी: Snap हटाएपछि खाली स्थान बढाउने विधिSnap प्याकेजका पुराना रिभिजनहरू स्वतः बाँकी रहन सक्छन्, जसले डिस्कलाई दबाब दिन सक्छ। निम्न कमान्डले म्यानुअल हटाउन सकिन्छ:
sudo snap set system refresh.retain=2
यसरी सेटिङ गर्दा, पुराना स्न्यापहरू २ भर्सनसम्म मात्र राखिन्छन् र अनावश्यक डाटा जम्मा हुँदैन।

5. डाइरेक्टरी वा फाइलहरूको हटाउने

सफ्टवेयर वा प्याकेजहरूको अनइन्स्टल गर्नुका साथै, युभुन्टुमा अनावश्यक फाइलहरू वा डाइरेक्टरीहरूलाई म्यानुअल रूपमा हटाउन चाहिने अवस्थाहरू पनि हुन्छन्। उदाहरणका लागि, कन्फिगरेसन फाइलहरूको अवशेषहरू, अस्थायी रूपमा सिर्जना गरिएका डाइरेक्टरीहरू, क्यास डाटा आदि। यो खण्डमा, लिनक्सको आधारभूत फाइल हटाउने कमान्डrmको प्रयोग विधि र यसका सावधानीहरू विस्तारपूर्वक व्याख्या गरिन्छ।

फाइलको हटाउने: rm कमान्डको आधारभूत

rmकमान्ड “remove” को संक्षिप्त रूप हो, जुनफाइलहरू हटाउनका लागि आधारभूत कमान्डहो। यो अत्यन्त शक्तिशाली छ, तर गलत प्रयोग गर्दा महत्वपूर्ण डाटा गुमाउने सम्भावना हुन्छ, त्यसैले यसको प्रयोगमा सावधानी अपनाउनु पर्छ।प्रयोग उदाहरण:
rm filename
उदाहरण:
rm test.txt
यो कमान्डले हालको डाइरेक्टरी भित्रकोtest.txtफाइल हटाउँछ।

डाइरेक्टरी हटाउने: -r विकल्पको प्रयोग

डाइरेक्टरी हटाउन चाहनुहुन्छ भने,-r(वा--recursive) विकल्प प्रयोग गरेर पुनरावृत्ति रूपमा हटाउनु पर्छ।प्रयोग उदाहरण:
rm -r directory_name
उदाहरण:
rm -r old_logs
यसलेold_logsडाइरेक्टरी र यस भित्रका फाइलहरू तथा सबडाइरेक्टरीहरू सबै हटाउँछ।

rm -rf को खतरा र प्रयोग विधि

rm -rfलिनक्सका नयाँ प्रयोगकर्ताहरूका लागि विशेष रूपमा ध्यान दिनुपर्ने कमान्ड हो।
  • -r: डाइरेक्टरीलाई पुनरावृत्ति रूपमा हटाउने
  • -f: पुष्टि सन्देश बिना बलपूर्वक हटाउने (force)
प्रयोग उदाहरण:
sudo rm -rf /home/username/tmp/
यसरी प्रयोग गर्दा पुष्टि बिना बलपूर्वक डाइरेक्टरी र यसको सामग्री हटाउन सकिन्छ, तरलक्ष्य गलत छ भने सम्पूर्ण प्रणाली नष्ट हुने सम्भावनाहुन्छ।निश्चित रूपमा नगर्नुहोस् उदाहरण:
sudo rm -rf /
यो कमान्ड प्रणालीको रुट डाइरेक्टरी पूर्ण रूपमा हटाउने सबैभन्दा खराब उदाहरण हो। कपी-पेस्ट गरेर प्रयास नगर्नुहोस्।

फाइल हटाउँदा सुरक्षा उपायहरू

  1. हटाउनुअघि सामग्री जाँच्ने:
   ls directory_name
  1. फोहोरको सट्टा trash-cli प्रयोग गर्ने (नयाँ प्रयोगकर्ताहरूका लागि):
   sudo apt install trash-cli
   trash-put filename
यसले फाइललाई एकपटक फोहोर टोकरीमा सार्छ, जसले पछि पुनर्स्थापना सम्भव बनाउँछ।

6. सावधानी र उत्कृष्ट अभ्यासहरू

Ubuntu मा अनइन्स्टल गर्ने काम धेरै सुविधाजनक र शक्तिशाली छ, तर यसको लागिसावधानीपूर्वक सञ्चालन आवश्यकपर्ने अवस्थाहरू पनि धेरै छन्। विशेष गरी कमान्ड लाइन सञ्चालनमा अभ्यस्त नभएका शुरुआतीहरूका लागि, गलत हटाउने कार्यले सिस्टम समस्यासँग सीधा जोडिन सक्छ। यहाँ, सफ्टवेयर वा फाइलहरूको अनइन्स्टल गर्ने क्रममा सावधानीका बुँदाहरू र कुशल तथा सुरक्षित सञ्चालनका लागि उत्कृष्ट अभ्यासहरू प्रस्तुत गर्दछौं।

अनइन्स्टल गर्नुअघि ब्याकअप लिनुहोस्

हटाउने विषय अनावश्यक भएको निश्चित भए पनि,सुरक्षितताका लागि ब्याकअपलिनु महत्वपूर्ण छ। कन्फिगरेसन फाइलहरू, डाटाबेस फाइलहरू, डकुमेन्टहरू आदि हटाएपछि पुनर्स्थापना गर्न नसकिने हुन सक्छन्। ब्याकअपका विधिहरूमा निम्नानुसारका माध्यमहरू छन्:
  • cp कमान्डले छुट्टै फोल्डरमा प्रतिलिपि गर्नुहोस्
  • बाह्य स्टोरेज वा क्लाउडमा स्थानान्तरण गर्नुहोस्
  • rsync प्रयोग गरेर समकालीन ब्याकअप गर्नुहोस्

sudo को प्रयोगमा पर्याप्त सावधानी अपनाउनुहोस्

sudoले प्रशासक अधिकार प्रदान गरेर कमान्ड सञ्चालन गर्छ, त्यसैलेगलत सञ्चालन गर्दा प्रभाव ठूलोहुन्छ। विशेष गरीrm -rfआदि सँग जोड्दा, अपूरणीय क्षति पुर्याउने सम्भावना हुन्छ।उत्कृष्ट अभ्यास:
  • sudo सहितको कमान्ड टाइप गर्नुअघि, सम्पूर्ण कमान्ड जाँच्नुहोस्
  • टेस्टका लागि --dry-run विकल्प उपलब्ध छ भने पहिले प्रयास गर्नुहोस्
  • जटिल हटाउने कार्यलाई स्क्रिप्टमा रूपान्तरण गरेर सामग्री समीक्षा गरेपछि सञ्चालन गर्नुहोस्

हटाउने विषयलाई अघिपूर्व जाँच गर्नुहोस्

आवश्यक प्याकेज वा फाइलहरूलाई गल्तीले हटाउनबाट बच्नका लागि,हटाउनुअघि विषयलाई स्पष्ट रूपमा बुझ्नुमहत्वपूर्ण छ।
  • प्याकेजको अवस्था जाँच:
  dpkg -l | grep प्याकेजनाम
  • फाइलको अस्तित्व जाँच:
  ls -l फाइलनाम
  • APT ले हटाइने प्याकेजहरूलाई अघिपूर्व जाँच:
  sudo apt remove प्याकेजनाम --dry-run

असुरक्षित सञ्चालनमा GUI उपकरण पनि प्रयोग गर्नुहोस्

टर्मिनलमा अभ्यस्त नभएको अवस्थामा, Ubuntu सफ्टवेयर सेन्टर आदिGUI उपकरणहरूसँग संयोजनगर्नु एउटा विधि हो। प्याकेज नामको इनपुट गल्ती वा हटाउने दायरा जाँच आदि दृश्यात्मक रूपमा गर्न सकिने भएकाले, गल्तीहरू घटाउने प्रभाव हुन्छ।

हटाएपछि सिस्टम अवस्था जाँच गर्नुहोस्

अनइन्स्टल सम्पन्न भएपछि, निर्भरता व्यवस्था वा खाली स्थान जाँच पनि गर्नुहोस्।
  • अनावश्यक प्याकेजहरूको व्यवस्था:
  sudo apt autoremove
  • डिस्क क्षमता जाँच:
  df -h

7. Frequently Asked Questions (FAQ)

Operations related to uninstalling Ubuntu may seem simple at first glance, but as you proceed with the actual work, many people likely feel doubts such as “Is this correct?” or “What should I do if trouble occurs?” Here, we have compiled frequently asked questions and their answers. This content is useful not only for beginners but also for intermediate users.

Q1. What is the difference between apt remove and apt purge?

A.apt removeonly removes the package itself, but leaves the configuration files. On the other hand,apt purgecompletely removes the package along with its configuration files. If you want to carry over settings during reinstallation, chooseremove; if you want to return to a completely clean state, choosepurge.

Q2. What are the precautions when using the rm -rf command?

A.rm -rfis a dangerous command thatcompletely deletesthe target files or directorieswithout confirmation. If misused, it could delete important system files. Before executing, confirm the deletion targets with thelscommand, avoid using “sudo” as much as possible, and even when necessary, use it with caution.

Q3. How to remove unnecessary dependent packages in bulk?

A.After removing software with APT, the unnecessary dependent packages can be removed all at once with the following command.
sudo apt autoremove
This command only targets packages automatically judged as unnecessary for deletion, so it is also highly safe.

Q4. How to deal with the “Unable to locate package” error?

A.This error is displayed when APT cannot detect the package’s existence. Try resolving it with the following steps:
  1. Check for spelling mistakes in the package name
  2. Update the APT package list:
   sudo apt update
  1. If using an old Ubuntu version, the repository may have ended, so consider upgrading the version

Q5. How to distinguish software installed with Snap?

A.You can list the currently installed Snap packages with the following command.
snap list
The software displayed here was installed via Snap, not APT, and when removing it, you need to usesudo snap remove package_name.