Ubuntu Schijfruimte Gids: Hoe je Vrije Ruimte Controleert en Oplost—Alles wat je Nodig Hebt

1. Voorkennis: Opslagstructuur en Mounten in Linux/Ubuntu

Bij het controleren van de opslagcapaciteit op Ubuntu (en de meeste Linux-gebaseerde OS’en), zijn er enkele fundamentele structuren die je correct moet begrijpen. Deze sectie organiseert de concepten die vaak verwarring veroorzaken:

• Betekenissen van apparaten en partities
• Mounten en mount points
• Basisprincipes van LVM (Logical Volume Management)
• Typische Ubuntu-configuraties

We lopen elk punt stap voor stap door.

1.1 Basisprincipes van Apparaten en Partities

Apparaten (Fysieke & Logische Schijven)

In Linux wordt elk opslagapparaat behandeld als een device-bestand. Bijvoorbeeld, HDD’s, SSD’s, USB-drives, enz., verschijnen als /dev/sda, /dev/sdb, /dev/nvme0n1, enzovoort.
De achterste letter (a, b, c…) geeft de volgorde aan waarin het systeem de apparaten heeft gedetecteerd.

Partities

Een enkel fysiek apparaat kan as-is worden gebruikt, maar het is gebruikelijk om het op te splitsen in verschillende logische secties (partities). Partitioneren stelt je in staat om het OS, data, logs, enz., te scheiden voor eenvoudiger beheer.

Bijvoorbeeld, /dev/sda1, /dev/sda2 duiden op de eerste en tweede partities op apparaat sda. Een bestandssysteem wordt op elke partitie aangemaakt, en de werkelijke data wordt daar opgeslagen.
(Voorbeelduitleg van partities in Linux) Engineer’s Entrance

Partities gebruiken een partition-table-formaat zoals MBR (oud) of GPT (nieuw), elk met hun eigen beperkingen en voordelen.

1.2 Mounten en Mount Points

Mount

Om een bestandssysteem bruikbaar te maken, moet je het mounten—d.w.z. een partitie (of logisch volume) koppelen aan een specifiek directory (het mount point). Zonder mounten kun je de data op die partitie niet benaderen.

Bijvoorbeeld, zelfs als /dev/sda1 een ext4-bestandssysteem bevat, moet je mount /dev/sda1 /mnt/data uitvoeren voordat je kunt werken onder /mnt/data.

Mount Point

De directory waar je een bestandssysteem mount, wordt een mount point genoemd. Typische voorbeelden:

• / – root, het startpunt van het hele systeem
• /home – gebruiker home directories
• /var – logs, caches, variabele data
• /boot – boot-gerelateerde bestanden

Het toewijzen van verschillende partities aan verschillende mount points is een gangbare praktijk.

In Ubuntu en de meeste Linux OS’en somt het bestand /etc/fstab op “welk apparaat/UUID waar wordt gemount (automatisch bij boot).”

1.3 Overzicht van LVM (Logical Volume Management)

Zuivere partitionering kan latere wijzigingen moeilijk maken. LVM (Logical Volume Manager) lost dit op.

Kerncomponenten van LVM

• Physical Volume (PV) – een fysieke schijf of partitie.
• Volume Group (VG) – aggregeert meerdere PV’s tot een enkele grote pool.
• Logical Volume (LV) – een slice genomen uit een VG; een bestandssysteem wordt op een LV aangemaakt.

Deze hiërarchie stelt je in staat om logische volumes later uit te breiden of te verkleinen, of meer fysieke schijven aan de pool toe te voegen.

Voordelen & Nadelen van LVM

Voordelen

• Flexibel herschalen
• Meerdere schijven combineren tot één pool
• Eenvoudig snapshots creëren voor back-up

Nadelen

• Complexer om te configureren en te bedienen
• Risico op dataverlies bij verkeerde hantering
• Uitbreidingsstappen verschillen van non-LVM setups

De installer van Ubuntu biedt vaak een LVM-optie, maar veel gebruikers kiezen ervoor om het niet te gebruiken afhankelijk van hun behoeften.

1.4 Typische Ubuntu Configuraties

De exacte lay-out varieert, maar veelvoorkomende patronen omvatten:

Single-Partition (Eenvoudige) Lay-out

Alle bestanden leven onder de root (/). Eenvoudiger, maar later splitsen of uitbreiden kan moeilijk zijn.

Split Lay-out Voorbeeld

• / – systeembestanden
• /home – gebruiker data
• /var – logs en variabele data
• /boot – boot loader bestanden
• Swap (swap partitie of swap bestand)

Het scheiden hiervan helpt voorkomen dat log- of cache-groei het hele systeem vult.

LVM + Logische Volumes

Een geavanceerdere setup:

• Fysieke schijven → PV’s
• Meerdere PV’s → VG
• / , /home , /var , enz. → aparte LV’s
• Voeg of breid LV’s later uit zoals nodig

Met LVM kun je schijven toevoegen of logische volumes flexibel vergroten.

2. Basiscommando’s om Capaciteit te Controleren

Op Ubuntu is het gebruik van de command line de meest betrouwbare en flexibele manier om schijfruimte te controleren. Zelfs op headless servers kun je precies zien welke schijven worden gebruikt en welke mappen ruimte innemen.

Onderstaand vind je de kerncommando’s df en du, plus een paar hulpmiddelen.

2.1 Het controleren van hele bestandssystemen met df

Wat df doet

df (disk free) toont totale, gebruikte en beschikbare ruimte voor elk bestandssysteem. Het is de meest voorkomende manier om capaciteit te controleren op Linux.

Basisgebruik

df -h

Het commando somt elk bestandssysteem op in “human‑readable” eenheden (K, M, G). Hoofd kolommen:

Voorbeeld

$ df -h
Filesystem      Size  Used Avail Use% Mounted on
/dev/sda2       100G   55G   40G  59% /
/dev/sda1       512M  120M  392M  24% /boot
tmpfs            16G   32M   16G   1% /run

Uit deze uitvoer kun je in één oogopslag zien hoeveel ruimte elk gebied gebruikt.

Opmerkingen

• Niet-gemonteerde partities worden niet opgenomen in de uitvoer van df.
• Als Snap-pakketten ( /var/lib/snapd/snaps ) ruimte innemen, moet je ze apart controleren.
• Sommige mount points zijn onzichtbaar zonder root-rechten.

2.2 Het controleren van mappen-niveau gebruik met het du-commando

Overzicht van du

du (disk usage) is een commando dat de grootte van mappen en bestanden rapporteert.
Terwijl df je het “grote plaatje” geeft, helpt du je te achterhalen “waar de zware zaken zijn”.

Basisgebruik

du -sh /home

In dit voorbeeld wordt het totale gebruik van de /home-map weergegeven in een “human‑readable formaat” (-h).

Veelvoorkomende opties

Voorbeeld (algemene vergelijking)

sudo du -h --max-depth=1 /var

Voorbeeld uitvoer:

1.2G    /var/log
2.5G    /var/lib
800M    /var/cache
4.5G    /var

Dit laat je snel zien welke mappen ruimte innemen.

Geavanceerd: Sorteren op grootte

Door du te combineren met sort, kun je eenvoudig grote mappen pinpointen.

sudo du -hsx /* | sort -rh | head -10

Dit commando berekent het gebruik van elke top-level map en toont de top 10.
Het is zeer effectief voor het opsporen van de “ruimte-verslindende boosdoeners” in het hele systeem.

Opmerkingen

• Diepe mappenstructuren kunnen even duren om te verwerken.
• Zonder root-rechten rapporteren sommige mappen geen nauwkeurige groottes.
• Zelfs op snelle SSD’s kan het meten van tientallen gigabytes enkele minuten duren.

2.3 Andere handige hulpmiddelen en commando’s

lsblk: Bekijk de lay-out van block-apparaten

lsblk

lsblk toont schijfapparaten en hun partitie-indeling in een boomstructuur.
Het is een handige manier om groottes visueel te correleren met mount points.

Voorbeeld:

NAME   MAJ:MIN RM   SIZE RO TYPE MOUNTPOINTS
sda      8:0    0   100G  0 disk
├─sda1   8:1    0   512M  0 part /boot
└─sda2   8:2    0  99.5G  0 part /

ncdu: Interactieve schijfgebruik-analyzer

Als je een intuïtievere interface wilt dan du, probeer dan ncdu (NCurses Disk Usage).
Installeer het met:

sudo apt install ncdu

Voer het uit:

sudo ncdu /

Gebruik de pijltjestoetsen om mappen uit te klappen en in te klappen en te zien welke mappen ruimte innemen.
Omdat het zonder GUI werkt, is het populair op servers en werkstations.

Combineren met find

Om alleen de grootste bestanden te lokaliseren, gebruik find:

sudo find / -type f -size +1G

Dit zoekt naar alle bestanden groter dan 1 GB, waardoor je onnodig grote bestanden kunt identificeren zoals logbestanden of virtuele machine-images.

2.4 Welke methode te gebruiken? (Vergelijkings samenvatting)

3. Het controleren van schijfruimte met een GUI (Ubuntu Desktop)

Ubuntu biedt grafische hulpmiddelen waarmee je schijfruimte kunt zien zonder een terminal te openen. Onderstaand staan twee veelvoorkomende methoden.

• De ingebouwde Bestandsbeheerder (Nautilus)
• De Schijfgebruik Analyzer (Baobab)

We kijken naar de kenmerken en hoe je elk gebruikt.

3.1 Het controleren van vrije ruimte met de Bestandsbeheerder (Nautilus)

De standaard Ubuntu-methode

Als je Ubuntu Desktop gebruikt, is de eenvoudigste manier om schijfruimte te zien het openen van de Bestandsbeheerder (Nautilus).

1. Klik op het Bestanden-pictogram in de linker dock (applicatie-lancering).
2. Bekijk de statusbalk rechtsboven of linksonder in het venster.
3. Je ziet iets als “xx GB van yy GB gebruikt” of “zz GB vrij.”

Dit geeft je een onmiddellijk overzicht van de vrije ruimte op de systeemschijf.

Details bekijken via Eigenschappen

Klik met de rechtermuisknop op een map- of schijfpictogram en kies Eigenschappen.
Het dialoogvenster toont de gebruikte en vrije ruimte voor die specifieke map, wat handig is voor het controleren van mappen zoals /home of /Downloads.

Voordelen en nadelen

De GUI is geweldig voor een snelle “indruk” van het totale gebruik, maar voor diepere analyse wil je Baobab.

3.2 Disk Usage Analyzer (Baobab)

Wat is Baobab?

Baobab (Disk Usage Analyzer) is een grafisch hulpmiddel dat je bestandssysteem scant en de resultaten presenteert als een interactieve treemap of ringdiagram. Het laat je snel grote mappen en bestanden spotten met een visueel overzicht.

Installatie

sudo apt install baobab

Starten

Je kunt het starten vanuit het applicatiemenu (zoek naar “Disk Usage Analyzer”) of uitvoeren:

baobab

Hoe te gebruiken

1. Kies een locatie om te scannen (bijv. “Home Folder,” “Filesystem,” of een aangepast pad).
2. Nadat de scan is voltooid, toont de treemap elke map als een rechthoek waarvan de grootte proportioneel is aan het ruimteverbruik.
3. Beweeg met de muis over of klik op een rechthoek om de exacte grootte en het pad te zien.
4. Klik met de rechtermuisknop op een map om deze te openen in de bestandsbeheerder of direct te verwijderen.

Omdat Baobab werkt zonder een volledige desktopomgeving nodig te hebben, is het ook nuttig op lichte Ubuntu-varianten.

Voordelen

• Visuele, intuïtieve weergave van schijfruimtegebruik.
• Eenvoudige navigatie naar de grootste ruimteverbruikers.
• Geen behoefte om command-line opties te onthouden.

Beperkingen

• Het scannen van zeer grote bestandssystemen kan een paar minuten duren.
• Vereist een grafische sessie (niet geschikt voor headless servers).

Baobab (officiële naam: Disk Usage Analyzer) is een grafisch hulpmiddel dat standaard beschikbaar is op Ubuntu en visueel toont hoeveel ruimte elke map gebruikt met taartdiagrammen en treemaps.

Het is standaard geïnstalleerd op de meeste systemen, maar als het niet aanwezig is, kun je het toevoegen met:

sudo apt install baobab

Baobab - Community Help Wiki

…

Hoe te starten

1. Zoek “Disk Usage” in Activiteiten (linksboven zoekbalk)
2. Klik op Disk Usage Analyzer (Baobab) om het te starten
3. Na het starten, kies Map scannen of Hele bestandssysteem scannen

Na een korte scan toont een taartdiagram of boomweergave visueel het gebruik van elke map.

Voorbeeldweergave (Afbeelding)

• Hoe verder je uitgaat, hoe dieper de map hiërarchie
• De grootte van elk segment wordt weergegeven door het gebied van het taartpunt

De visuele aanwijzing maakt het gemakkelijk om welke mappen opgeblazen zijn in één oogopslag te zien.

Hoofdkenmerken

Voordelen en kanttekeningen

Voordelen

• Grafische weergave maakt het intuïtief voor beginners
• Helpt beslissen wat te verwijderen of te herorganiseren
• Uitvoeren als root laat je ook systeempartities analyseren

Kanttekeningen

• Het scannen van het gehele systeem kan tijd kosten
• Toestemmingsbeperkingen kunnen nauwkeurige meting van sommige mappen voorkomen
• Grote schijven kunnen het geheugengebruik tijdens het scannen verhogen

3.3 Schijfinformatie controleren met GNOME Disks

Ubuntu bevat ook de standaardapp GNOME Disks (Disk Utility).
Het laat je de schijfstructuur zelf inspecteren, en toont meer dan alleen vrije ruimte:

• Apparaatnaam (bijv. /dev/sda )
• Bestandssysteemtype (ext4, NTFS, enz.)
• Aankoppelpunt
• Gebruiksdiagram

Hoe te starten:

1. Zoek naar “Disks” in Activiteiten
2. Open GNOME Disks
3. Selecteer een schijf uit de lijst links

Een visuele meter toont het gebruik, en biedt dezelfde informatie als df in grafische vorm.

3.4 Wanneer GUI vs. Command Line gebruiken

Op een Ubuntu-desktop zijn GUI-hulpmiddelen vaak voldoende voor opslagbeheer.
Echter, voor nauwkeurige probleemoplossing of serverbeheer zijn command-line hulpmiddelen zoals df en du essentieel.

3.5 Als er geen GUI beschikbaar is (Servergebruikers)

Als je Ubuntu Server of een andere omgeving zonder GUI draait, zijn Baobab en bestandsbeheerders niet bruikbaar.

In dat geval, vertrouw op de df, du en ncdu commando’s die eerder zijn geïntroduceerd; ze bieden gedetailleerde, tekstgebaseerde opslaganalyse.

Samenvatting

Het gebruik van een GUI stelt je in staat om opslag te controleren en schoonmaakpunten aan te wijzen met slechts een paar klikken.
Baobab is in het bijzonder een standaardtool die wordt gebruikt door iedereen van Ubuntu-beginners tot power users.
Door de methoden die in dit hoofdstuk worden beschreven te combineren, wordt alledaagse opslagbewaking veel eenvoudiger.

4. Onderzoeksstappen en Remedies voor Weinig Schijfruimte

Na verloop van tijd kan langdurig gebruik en cumulatieve pakketupdates ervoor zorgen dat de schijfruimte op Ubuntu laag raakt.
Het achterlaten van een systeem in een toestand met weinig ruimte kan leiden tot mislukte updates, ontbrekende logs en algemene instabiliteit.
Dit gedeelte leidt je stap voor stap door hoe je problemen met weinig ruimte kunt diagnosticeren en effectieve manieren om ze op te lossen.

4.1 Herkennen van Symptomen van Weinig Ruimte

Identificeer eerst tekenen dat de opslag oprakend is. Let op:

• apt upgrade meldt “not enough free space”
• GUI-waarschuwing “disk space is low”
• Toepassingen die falen bij het opslaan van instellingen of schrijven van logs
• /var of /tmp die vol raken, wat traag gedrag veroorzaakt

Wanneer je deze ziet, is het tijd om te bepalen waar de ruimte wordt gebruikt, niet alleen om meer toe te voegen.

4.2 Stap 1: Overzicht van Gebruik Krijgen (df)

Begin met df -h om de algehele capaciteit te zien:

df -h

Voorbeeldoutput:

Filesystem      Size  Used Avail Use% Mounted on
/dev/sda2        50G   48G  1.2G  98% /
/dev/sda1       512M  120M  392M  24% /boot

Elk mountpunt met Use% ≥ 90% behoeft aandacht, vooral /, /var of /home.

4.3 Stap 2: Zoek Welke Mappen Ruimte Verbruiken (du)

Zodra je de problematische partitie kent, duik dieper met du.

Voorbeeld: Toon Top 10 Ruimteverbruikende Items

sudo du -hsx /* | sort -rh | head -10

Voorbeeldoutput:

15G /var
10G /home
5.2G /usr
3.1G /snap

Een groot /var wijst meestal op logs of caches; een groot /home duidt op gebruikersdata.

Dieper Duiken in /var

sudo du -hsx /var/* | sort -rh | head -10

Door de hiërarchie te doorlopen, kun je de exacte mappen pinpointen die ruimte verspillen.

4.4 Stap 3: Verwijder Onnodige Bestanden en Caches

Nadat je de schuldigen hebt geïdentificeerd, begin met het opruimen van veilig te verwijderen items.

(1) APT-Cache Opruimen

Ubuntu slaat tijdelijke pakketbestanden op in /var/cache/apt/archives. Het verwijderen ervan kan meerdere gigabytes vrijmaken.

sudo apt clean
sudo apt autoremove

• apt clean – verwijdert alle gecachte pakketbestanden
• apt autoremove – verwijdert pakketten die niet langer nodig zijn

(2) Oude Logbestanden Verwijderen

/var/log is een veelvoorkomende bron van bloat.

sudo journalctl --vacuum-time=7d

Het bovenstaande verwijdert systeemplogs ouder dan 7 dagen.
Je kunt ook handmatig onnodige .gz (gecomprimeerde log) bestanden verwijderen.

sudo rm -f /var/log/*.gz

(3) Oude Versies van Snap-pakketten Verwijderen

Op Ubuntu worden oude versies van Snap-apps automatisch bewaard.
Je kunt oude snaps verwijderen met het volgende commando.

sudo snap list --all | grep disabled | awk '{print $1, $3}' | 
while read snapname revision; do
  sudo snap remove "$snapname" --revision="$revision"
done

Je kunt alternatief een eenvoudige “Snap Cleaner” type utility gebruiken.

(4) Thumbnail-cache Verwijderen

Als je met veel afbeeldingen of video’s werkt, hoopt een grote hoeveelheid cache zich op in ~/.cache/thumbnails.

rm -rf ~/.cache/thumbnails/*

(5) Prullenbak Leegmaken

Bestanden die via de GUI zijn verwijderd, kunnen nog steeds in ~/.local/share/Trash/files staan.

rm -rf ~/.local/share/Trash/*

4.5 Stap 4: Bloat van Toepassingen en Logs Tegengaan

(1) Bij Gebruik van Docker

Bij gebruik van Docker kunnen onnodige images en containers ruimte verbruiken.

docker system df
docker system prune -a

• docker system df : Controleer Docker-gerelateerd gebruik
• docker system prune -a : Verwijder ongebruikte images en containers

(2) Bij intensief gebruik van Flatpak of Snap

In omgevingen met veel geïnstalleerde GUI‑apps hopen achtergebleven app‑artefacten (oude versies) zich op.
Ruim op met commando’s zoals flatpak uninstall --unused.

(3) Controleer logrotatie‑instellingen

Controleer /etc/logrotate.conf en /etc/logrotate.d/, en stel passende retentie‑perioden en grootte‑limieten in om herhaling te voorkomen.

4.6 Stap 5: Fundamenteel oplossen door schijven te vergroten of toe te voegen

Als alleen bestanden verwijderen niet genoeg is, overweeg dan de volgende configuratiewijzigingen.

(1) Bij gebruik van LVM

In omgevingen met LVM (Logical Volume Manager) kunnen logische volumes eenvoudig worden uitgebreid.

sudo lvextend -L +20G /dev/ubuntu-vg/ubuntu-lv
sudo resize2fs /dev/ubuntu-vg/ubuntu-lv

Dit stelt je in staat de capaciteit van / te vergroten.

(2) Voeg een nieuwe schijf toe en koppel deze

Koppel nieuwe opslag op /mnt/data (of iets dergelijks) en verplaats grote mappen (bijv. //lib/docker of /home) daarheen.

(3) Maak gebruik van cloudopslag

Het verplaatsen van logs en back‑ups, Dropbox, Nextcloud, enz. is een andere optie.

4.7 Regelmatige controles om herhaling te voorkomen

Een tekort aan ruimte is een probleem dat kan worden vermeden door regelmatige monitoring.
Het toepassen van de volgende praktijken is effectief.

• Controleer regelmatig df -h en du -sh /var
• Maak een script om automatisch grote mappen te controleren
• Stel e‑mailmeldingen in wanneer het gebruik drempels overschrijdt ( cron + mailutils , enz.)

Eenvoudig voorbeeld:

#!/bin/bash
THRESHOLD=90
USAGE=$(df / | awk 'NR==2 {print $5}' | sed 's/%//')
if [ "$USAGE" -gt "$THRESHOLD" ]; then
  echo "Disk usage on / has exceeded ${THRESHOLD}%!" | mail -s "Disk Alert" admin@example.com
fi

4.8 Samenvatting: Prioriteit geven aan ruimtebesparende maatregelen

Priority	Measure	Notes
★★★★★	Delete APT cache (sudo apt clean)	Immediate effect
★★★★☆	Delete logs (sudo journalctl --vacuum-time=7d)	Safe and reliable
★★★★☆	Remove unnecessary Snap/Flatpak versions	Effective on desktop environments
★★★☆☆	Delete unnecessary Docker data	Useful for server use
★★☆☆☆	Disk expansion / mount addition	Effective as a root solution
★☆☆☆☆	Implement regular monitoring scripts	Benefits over long‑term operation

Wanneer Ubuntu weinig ruimte heeft,
Identificeer de grootste boosdoeners → Verwijder uit veilige gebieden → Controleer de configuratie
Het volgen van deze drie stappen lost de meeste problemen op.

5. Geavanceerde tips (handige trucs & kanttekeningenZelfs na het toepassen van de bovenstaande methoden om ruimte te controleren en op te ruimen, kan de schijf na verloop van tijd weer vollopen.

Hier zijn enkele geavanceerde technieken om Ubuntu soepel te laten draaien.

5.1 Automatiseer regelmatige schijfcontroles

Het handmatig uitvoeren van df of du is vervelend, maar automatiseringsscripts kunnen de inspanning verminderen.
Registreer een eenvoudig monitoringscript in cron om waarschuwingen te sturen wanneer het gebruik een drempel overschrijdt.

Voorbeeld: Script dat een e‑mail stuurt wanneer vrije ruimte onder 10 % daalt

#!/bin/bash
THRESHOLD=90
USAGE=$(df / | awk 'NR==2 {print $5}' | sed 's/%//')
if [ "$USAGE" -gt "$THRESHOLD" ]; then
  echo "Warning: Root disk usage has reached ${USAGE}%." |
  mail -s "Ubuntu Disk Warning" user@example.com
fi

Sla dit op als /usr/local/bin/check_disk.sh en maak het uitvoerbaar met chmod +x.
Registreer het vervolgens in crontab -e als volgt:

0 8 * * * /usr/local/bin/check_disk.sh

→ De controle wordt automatisch elke ochtend om 8 uur uitgevoerd.

Handige punten

• Meldingen kunnen ook worden verzonden via Slack Webhook, LINE Notify, enz.
• Kan worden uitgebreid om meerdere aankoppelpunten tegelijk te monitoren

5.2 One‑liner om grote bestanden te vinden wordt een tekort veroorzaakt door een paar enorme bestanden.

De volgende one‑liner geeft bestanden groter dan 1 GB weer.

sudo find / -type f -size +1G -exec ls -lh {} ; | awk '{print $9 ": " $5}'

/var/log/syslog.1: 1.5G
/var/lib/docker/overlay2/.../diff/usr/lib/libchrome.so: 2.3G
/home/user/Downloads/video.mp4: 4.1G

Zo kun je snel bestanden vinden die verwijderd of verplaatst moeten worden.

Voorbeeld: Alleen specifieke mappen doorzoeken

sudo find /var -type f -size +500M

→ Handig om bestanden groter dan 500 MB onder /var te vinden.

5.3 Alias vaak gebruikte commando’s

Elke keer lange commando’s typen is vervelend, dus het instellen van aliassen is efficiënt.

Voorbeeld: Toevoegen aan ~/.bashrc

alias dfh='df -h --total'
alias duh='sudo du -hsx /* | sort -rh | head -10'
alias logs='sudo du -hs /var/log/* | sort -rh | head -10'

Toepassen na het instellen:

source ~/.bashrc

Nu,

• dfh → Controleer totale capaciteit
• duh → Bekijk top 10 mappen
• logs → Onderzoek loggroottes

U kunt dergelijke bewerkingen direct uitvoeren.

5.4 Continu schijfgebruik veranderingen monitoren (monitoring)

Bij langdurig gebruik van Ubuntu kunt u het probleem tegenkomen dat “schijfruimte stilletjes toeneemt.”
Daarom is het nuttig om schgebruik veranderingen als een geschiedenis vast te leggen.

Voorbeeld: Script om schijfgebruik naar een bestand te loggen

#!/bin/bash
df -h / | awk 'NR==2 {print strftime("%Y-%m-%d %H:%M:%S"), $3, $4, $5}' >> /var/log/disk_usage.log

Dit eenmaal per dag via cron uitvoeren stelt u in staat later de trends in schijfgebruik te volgen.

Meer geavanceerde methoden

• Installeer collectd of netdata voor grafieken
• Gebruik Prometheus + Grafana voor monitoringvisualisatie
• Wanneer u in de cloud werkt, integreer dan met AWS CloudWatch of GCP Ops Agent

U kunt monitoren op operationeel beheerniveau zonder afhankelijk te zijn van GUI‑tools.

5.5 Let op permissie‑beperkingen

Bij het controleren of verwijderen van schijfgebruik, krijgt u mogelijk geen nauwkeurige resultaten zonder root‑rechten.

Voorbeeld:

du -sh /var

Zelfs als u dit uitvoert, zal een gewone gebruiker enkele mappen overslaan met “Permission denied”, wat resulteert in een lagere waarde dan het daadwerkelijke gebruik.

→ Als tegenmaatregel, plaats sudo ervoor of werk met administratieve rechten.

5.6 Overwegingen voor SSD/HDD‑omgevingen

SSD‑omgevingen

• Om onnodige schrijfbewerkingen te vermijden, voer regelmatig TRIM uit met fstrim: sudo systemctl enable fstrim.timer. Dit stelt de SSD in staat verwijderde blokken te optimaliseren.

HDD‑omgevingen

• Log‑ en cachebestanden hebben de neiging te fragmenteren, dus een herstart na het verwijderen van onnodige bestanden kan effectief zijn.
• Het uitvoeren van I/O‑intensieve du‑commando’s is het beste tijdens perioden met weinig belasting, zoals laat in de nacht.

5.7 Systematiseer capaciteitsbeheer om terugkeer te voorkomen

Tot slot is de optimale oplossing voor capaciteitsbeheer gewoontedrag en systematisch.

Praktische checklist

• Controleer regelmatig df -h
• Controleer maandelijks de groei van /var/log
• Voer wekelijks apt autoremove uit
• Verwijder periodiek onnodige Snap‑ en Docker‑gegevens
• Zorg voor een geautomatiseerd notificatiescript

Als u deze regelmatig uitvoert, kunnen de meeste schijfruimte‑problemen worden voorkomen.

Samenvatting

Deze sectie introduceerde geavanceerde technieken om Ubuntu‑schijfruimtebeheer efficiënter te maken.
De drie belangrijkste punten zijn:

1. Vroegtijdige detectie via automatisering en meldingen
2. Operationele efficiëntie via aliassen en één‑regelige commando’s
3. Veilig beheer door rekening te houden met permissies en apparaatkenmerken

Het combineren hiervan maakt van capaciteitsbeheer geen saaie taak meer, maar een integraal onderdeel van systeemoperaties.

6. FAQ (Veelgestelde Vragen)

V1. Wat is een eenvoudige manier om de huidige vrije ruimte op Ubuntu te controleren?

De eenvoudigste manier is het uitvoeren van het volgende commando in een terminal.

df -h

Dit commando toont in één oogopslag de totale grootte, gebruikte ruimte en vrije ruimte van elke schijf (partitie).
Door de optie -h toe te voegen, worden de groottes weergegeven in een mens‑leesbaar formaat (GB, MB).

V2. Hoe kan ik het schijfgebruik per map controleren?

Gebruik het du‑commando.
Om het gebruik van een specifieke map te controleren, voer u uit:

du -sh /home

Betekenis van de opties:

• -s : toon alleen het totaal
• -h : toon groottes in mens‑leesbare eenheden

Voor meer gedetailleerd per‑map gebruik, gebruik:

sudo du -h --max-depth=1 /var

V3. Wat is het verschil tussen df en du?

Kort gezegd meten ze verschillende zaken.

Gebruik bijvoorbeeld df om de totale vrije ruimte op / te zien, en du om te zien hoeveel een specifieke map verbruikt.

V4. Hoe kan ik vrije ruimte via de GUI controleren?

Op Ubuntu Desktop kunt u visueel controleren met de Bestandsbeheerder (Nautilus) of Schijfgebruik Analyzer (Baobab).

• Bestandsbeheerder → Onderbalk toont “Resterend XX GB”
• Baobab → Grafische weergave van het gebruik

Beide zijn gebruiksvriendelijk voor beginners en tonen resultaten met één klik.

V5. Als ik een “schijf vol” waarschuwing krijg, wat moet ik dan eerst verwijderen?

Begin met het verwijderen van veilige caches en onnodige bestanden.
De aanbevolen volgorde is:

1. APT-cache wissen sudo apt clean
2. Onnodige pakketten verwijderen sudo apt autoremove
3. Logs opschonen sudo journalctl --vacuum-time=7d
4. Prullenbak en thumbnail-cache legen rm -rf ~/.cache/thumbnails/* && rm -rf ~/.local/share/Trash/*

Deze stappen alleen kunnen al meerdere gigabytes vrijmaken.

Q6. Ik heb gehoord dat Snap-apps schijfruimte kunnen opblazen. Wat kan ik doen?

Snap bewaart elke versie van een app, dus oude revisies kunnen blijven hangen.
Je kunt onnodige oude revisies verwijderen met het volgende commando:

sudo snap list --all | grep disabled | awk '{print $1, $3}' | 
while read snapname revision; do
  sudo snap remove "$snapname" --revision="$revision"
done

Als alternatief kun je het handmatig verwijderen met de GUI-tool Snap Store.

Q7. Wat moet ik doen als /var of /home te groot is?

• /var – logs opschonen ( /var/log ) en caches ( /var/cache )
• /home – downloads en videobestanden back-uppen of verplaatsen naar externe opslag

Als je capaciteit wilt vergroten, kun je het volume uitbreiden met LVM of een nieuwe schijf mounten en de ruimte apart beheren.

Q8. Het uitvoeren van du duurt lang. Is er een manier om het te versnellen?

du scant elk bestand recursief, dus het kan traag zijn in mappen met veel items.
De volgende trucs kunnen helpen:

• Gebruik --max-depth=1 om diepe submappen over te slaan
• Onnodige mappen uitsluiten (bijv. --exclude=/proc )
• Gebruik het ncdu-commando (interactief overzicht)

  sudo apt install ncdu
  sudo ncdu /
  

ncdu voelt licht aan en biedt een visuele manier om schijfruimte te inspecteren.

Q9. Hoe kan ik voorkomen dat ik weer zonder ruimte kom te zitten?

Regelmatig onderhoud helpt veel:

• Voer sudo apt autoremove eens per week uit
• Controleer /var/log en /home-gebruik maandelijks
• Sla de uitvoer van df -h op in een log en volg wijzigingen
• Verwijder periodiek oude Snap- of Docker-gegevens
• Op SSD’s kun je automatische trimming inschakelen met sudo systemctl enable fstrim.timer

Het automatiseren van deze taken kan schijfruimteproblemen op afstand houden.

Q10. Wat zijn mijn opties voor het uitbreiden van opslag?

Er zijn drie veelvoorkomende benaderingen:

1. Het LVM-volume uitbreiden

   bash sudo lvextend -L +10G /dev/ubuntu-vg/ubuntu-lv sudo resize2fs /dev/ubuntu-vg/ubuntu-lv 2. Een nieuwe schijf toevoegen en mounten – maak een mountpunt zoals /mnt/data en verdeel de belasting. 3. Cloudopslag gebruiken – verplaats grote bestanden naar Google Drive, Nextcloud, enz.

Als het toevoegen van fysieke opslag niet haalbaar is, is het archiveren van oude bestanden ook effectief.

Q11. Kan ik schijfruimte controleren zonder root-rechten?

Basis df -h werkt voor elke gebruiker, maar du heeft toestemming nodig om bepaalde mappen te lezen (bijv. /var/log).
In een niet-root-omgeving beperk je de scan tot je homedirectory:

du -sh ~/*

Q12. Hoe controleer ik opslag op een headless (server)systeem?

Omdat de servereditie van Ubuntu geen GUI heeft, gebruik je deze commando’s in plaats daarvan:

Door ze te combineren kun je schijfruimte comfortabel analyseren zonder GUI.

Q13. Is er risico op het beschadigen van het systeem tijdens het controleren van opslag?

Gewoon controleren van gebruik brengt geen risico met zich mee.
Wees echter voorzichtig als je begint met verwijderen of resizing:

• Controleer paden dubbel voordat je sudo rm -rf gebruikt
• Verwijder nooit systeemmappen zoals /bin , /lib , of /etc
• Als je niet zeker bent, maak dan eerst een back-up

Q14. Zijn er verborgen trucs om ruimte te besparen?

• Verkorter logretentie (instellingen in /etc/logrotate.conf )
• Verwijder onnodige taalpakketten: sudo apt install localepurge
• Zuiver oude kernels (ze blijven soms hangen): sudo apt autoremove --purge

Deze stappen kunnen ergens van een paar honderd MB tot meerdere GB vrijmaken.

Q15. Aanbevolen tools voor het monitoren van schijfruimte?

Ubuntu biedt verschillende nuttige monitoringtools:

Samenvatting

De belangrijkste inzichten voor het beheren van schijfruimte op Ubuntu zijn:

1. Gebruik df voor een algemeen overzicht en du voor gedetailleerde inspectie
2. Verwijder overbodige gegevens in een veilige volgorde (APT → logs → caches)
3. Automatiseer opschoning en bewaking om herhaling te voorkomen

Door deze praktijken routineus te maken, worden schijfruimteproblemen zeldzaam. Het beheren van opslag kan alledaags lijken, maar het is een van de meest kritieke onderhoudstaken voor een stabiel Ubuntu‑systeem.