Jak zainstalować oprogramowanie ze źródeł w Ubuntu przy użyciu make install: Kompletny przewodnik dla początkujących

1. Wstęp

Kiedy używasz Ubuntu, możesz napotkać krok „make install” podczas instalacji oprogramowania. Zazwyczaj instalowanie aplikacji jest tak proste, jak uruchomienie polecenia apt w celu zainstalowania pakietów, ale nie wszystkie programy są dostępne w oficjalnych repozytoriach. Jeśli chcesz używać najnowszej wersji lub uruchamiać własne programy, musisz pobrać kod źródłowy, zbudować (skompilować) go samodzielnie, a następnie zainstalować.

Właśnie tutaj przydaje się „make install”.

Polecenie „make install” służy do umieszczania programów skompilowanych ze źródeł w odpowiednich lokalizacjach. Nie tylko buduje program (make), ale także automatyzuje proces kopiowania plików do katalogów systemowych. W środowiskach Linux jest to jedna z podstawowych procedur używana dość często.

Ten artykuł wyjaśni jasno, jak budować kod źródłowy i używać make install do instalacji oprogramowania na Ubuntu — nawet dla początkujących. Omówimy także typowe błędy, które mogą wystąpić w trakcie procesu, oraz sposoby ich rozwiązania.

Zacznijmy od przygotowania niezbędnych narzędzi programistycznych potrzebnych do budowania oprogramowania.

2. Instalacja niezbędnych narzędzi programistycznych

Aby budować i instalować oprogramowanie ze źródeł, najpierw musisz skonfigurować wymagane narzędzia programistyczne w Ubuntu. Bez nich nie będziesz w stanie używać polecenia „make” lub możesz napotkać częste błędy kompilacji. Aby uniknąć takich problemów, upewnijmy się, że środowisko programistyczne jest gotowe od samego początku.

Instalacja podstawowego pakietu: build-essential

W Ubuntu istnieje pakiet o nazwie build-essential, który zawiera kompilator C (gcc), narzędzia budowania (make) oraz powiązane biblioteki. Zainstalowanie tego pakietu przygotowuje wszystkie podstawowe narzędzia, których będziesz potrzebować.

Oto jak go zainstalować:

sudo apt update
sudo apt install build-essential

Najpierw zaktualizuj informacje o pakietach, a potem zainstaluj build-essential. To zapewni wszystkie podstawowe narzędzia potrzebne do budowania oprogramowania.

Weryfikacja instalacji

Możesz sprawdzić, czy wszystko zostało poprawnie zainstalowane, używając następujących poleceń:

gcc --version
make --version

Jeśli zobaczysz informacje o wersjach zarówno gcc (kompilatora C), jak i make (narzędzia budowania), konfiguracja zakończyła się sukcesem. Jeśli pojawią się jakiekolwiek błędy, dokładnie przeanalizuj komunikaty i w razie potrzeby spróbuj ponownie zainstalować.

Teraz Twój system Ubuntu jest gotowy do budowania ze źródeł. Następnie zobaczymy, jak pobrać i rozpakować kod źródłowy.

3. Pobieranie i rozpakowywanie kodu źródłowego

Po zainstalowaniu narzędzi programistycznych następnym krokiem jest uzyskanie kodu źródłowego, który chcesz zbudować. Pobierz kod udostępniony przez twórcę oprogramowania i rozpakuj go w katalogu roboczym. Poniżej wyjaśniamy, jak pobrać i rozpakować kod źródłowy.

Jak zdobyć kod źródłowy

Zazwyczaj kod źródłowy można uzyskać jedną z następujących metod:

Pobranie ze strony oficjalnej

Wiele projektów open‑source dystrybuuje kod jako pliki skompresowane, np. „tar.gz” lub „tar.bz2”, na swoich oficjalnych stronach. Na przykład, użyj takiego polecenia, aby pobrać:

wget https://example.com/software-1.2.3.tar.gz

Zastąp URL linkiem do pobrania podanym na oficjalnej stronie danego oprogramowania.

Klonowanie z GitHub i innych platform

Coraz więcej projektów korzysta z serwisów hostingowych kodu, takich jak GitHub. W takim wypadku możesz sklonować kod źródłowy przy pomocy polecenia Git.

Jeśli Git nie jest zainstalowany, najpierw go skonfiguruj:

sudo apt install git

Następnie uruchom polecenie klonowania:

git clone https://github.com/username/repository.git

Adres repozytorium różni się w zależności od projektu, więc sprawdź oficjalną stronę.

Rozpakowywanie plików skompresowanych

Jeśli kod źródłowy jest dostarczony jako plik skompresowany, użyj odpowiedniego polecenia, aby go rozpakować.

Oto niektóre popularne formaty i polecenia służące do ich rozpakowywania:

• Dla plików .tar.gz:

  tar -xvzf software-1.2.3.tar.gz
  

• Dla plików .tar.bz2:

  tar -xvjf software-1.2.3.tar.bz2
  

• Dla plików .zip:

  unzip software-1.2.3.zip
  

Po rozpakowaniu otrzymasz katalog nazwany na cześć oprogramowania i wersji. Przejdź do tego katalogu, aby kontynuować:

cd software-1.2.3

Teraz jesteś gotowy do rozpoczęcia budowania oprogramowania. Przejdźmy do faktycznych kroków budowania i instalacji.

4. Budowanie i instalowanie oprogramowania

Z gotowym kodem źródłowym nadszedł czas na jego zbudowanie i zainstalowanie. Ten rozdział wyjaśnia ogólny przebieg budowania i instalowania oprogramowania na Ubuntu, krok po kroku.

Przygotowanie: Uruchamianie ./configure

Wiele pakietów kodu źródłowego dostarcza skrypt „configure” do przygotowania środowiska przed budowaniem. Zazwyczaj uruchom to polecenie wewnątrz katalogu źródłowego:

./configure

To sprawdza twój system i automatycznie generuje plik Makefile (plik zawierający listę kroków budowania). Jeśli brakuje jakichkolwiek wymaganych bibliotek lub narzędzi, otrzymasz tutaj błędy. Przeczytaj komunikaty o błędach i zainstaluj brakujące pakiety w razie potrzeby.

Jeśli skrypt configure nie istnieje, sprawdź pliki README lub INSTALL w poszukiwaniu specyficznych instrukcji budowania.

Budowanie oprogramowania: Polecenie make

Po skonfigurowaniu zbuduj oprogramowanie, kompilując kod źródłowy do programów wykonywalnych:

make

To polecenie podąża za instrukcjami w pliku Makefile i kompiluje wszystko automatycznie. Budowanie może zająć trochę czasu; obserwuj wszelkie błędy po drodze.

Jeśli otrzymasz błędy, rozwiąż problemy z brakującymi bibliotekami lub zależnościami na podstawie komunikatów o błędach.

Instalowanie programu: sudo make install

Po udanym budowaniu możesz zainstalować program w swoim systemie. Ponieważ to zapisuje do katalogów systemowych (jak /usr/local/bin), potrzebujesz uprawnień administratora.

Uruchom to polecenie:

sudo make install

To kopiuje zbudowane pliki do odpowiednich miejsc, czyniąc program dostępnym w całym systemie.

Częste błędy i rozwiązania

W trakcie budowania i instalacji możesz napotkać błędy takie jak:

• Odmowa dostępu → Upewnij się, że używasz sudo z make install .
• Brakujące zależności → Przeczytaj komunikaty o błędach i zainstaluj wszelkie wymagane biblioteki lub pakiety.
• configure: polecenie nie znalezione → Skrypt configure może brakować lub nie być wykonywalny. Uruchom chmod +x configure lub przejrzyj instrukcje budowania.

Nie panikuj — przeczytaj każdy komunikat uważnie i rozwiąż problemy krok po kroku.

5. Sprawdzanie po instalacji

Po zainstalowaniu oprogramowania za pomocą „sudo make install”, zawsze potwierdź, że instalacja przebiegła poprawnie. Jeśli instalacja nie powiodła się, polecenia mogą nie być znalezione lub mogą nie działać zgodnie z oczekiwaniami. Oto podstawowe sprawdzenia, które powinieneś wykonać zaraz po instalacji.

Sprawdź, gdzie program został zainstalowany

Najpierw dowiedz się, gdzie program został umieszczony w twoim systemie. Użyj polecenia which, aby zlokalizować plik wykonywalny:

which program-name

Na przykład, jeśli zainstalowałeś program o nazwie sample, wpisz:

which sample

Jeśli zainstalowany poprawnie, zobaczysz coś jak /usr/local/bin/sample lub /usr/bin/sample. Jeśli nic nie pojawi się, instalacja mogła się nie powieść lub program może nie być w twojej PATH.

Weryfikacja działania za pomocą informacji o wersji

Większość programów może pokazać informacje o wersji za pomocą --version lub -v. To szybki sposób na sprawdzenie, czy twój program działa zgodnie z oczekiwaniami:

sample --version

Jeśli zobaczysz poprawną wersję, instalacja powiodła się. Jeśli otrzymasz błąd lub polecenie nie znalezione, przejrzyj kroki instalacji.

Sprawdź zmienną środowiskową PATH

Programy zainstalowane za pomocą make install często trafiają do /usr/local/bin. Jeśli ten katalog nie jest w twojej systemowej PATH, program może nie być rozpoznawany jako polecenie.

Sprawdź swoją bieżącą PATH za pomocą:

echo $PATH

Jeśli /usr/local/bin jest wymieniony, jesteś w porządku. Jeśli nie, dodaj go do pliku konfiguracyjnego powłoki (jak ~/.bashrc lub ~/.zshrc):

export PATH=/usr/local/bin:$PATH

Zastosuj zmiany, restartując terminal lub uruchamiając:

source ~/.bashrc

Z tym ustawieniem możesz płynnie uruchamiać programy z terminala.

6. Jak odinstalować

Programy zainstalowane ze źródeł nie są zarządzane przez standardowe menedżery pakietów, takie jak apt. Dlatego, jeśli musisz je usunąć, zazwyczaj musisz zrobić to ręcznie. Ten rozdział wyjaśnia, jak prawidłowo odinstalować oprogramowanie zainstalowane poleceniem make install w Ubuntu.

Odinstalowywanie przy pomocy make uninstall

Niektóre pliki Makefile zawierają „cel odinstalowania”, który usuwa zainstalowane pliki. Jeśli jest dostępny, uruchom następujące polecenie w pierwotnym katalogu źródłowym:

sudo make uninstall

Spowoduje to usunięcie plików skopiowanych podczas instalacji. Nie wszystkie programy jednak obsługują make uninstall, więc najpierw sprawdź pliki README lub INSTALL.

Ważne uwagi:

• Musisz wykonać to w tym samym katalogu źródłowym, w którym przeprowadzono instalację.
• Jeśli usunąłeś kod źródłowy, nie możesz użyć make uninstall.

Ręczne usuwanie plików

Jeśli make uninstall nie jest dostępny, będziesz musiał usunąć pliki ręcznie. Programy są zazwyczaj instalowane w katalogach takich jak /usr/local/bin lub /usr/local/lib.

Zidentyfikuj wszystkie zainstalowane pliki i usuń je ostrożnie. Na przykład, jeśli plik binarny znajduje się w /usr/local/bin:

sudo rm /usr/local/bin/program-name

Ręczne usuwanie może być skomplikowane, dlatego najlepiej wcześniej dokładnie wiedzieć, co zostało zainstalowane.

Zarządzanie instalacjami przy pomocy checkinstall

Aby w przyszłości ułatwić odinstalowywanie, rozważ użycie narzędzia checkinstall. Pozwala ono zainstalować oprogramowanie jako pakiet .deb, co umożliwia zarządzanie nim przy pomocy apt lub dpkg.

Zainstaluj checkinstall poleceniem:

sudo apt install checkinstall

Po zbudowaniu użyj tego polecenia zamiast make install:

sudo checkinstall

Takie podejście znacznie upraszcza odinstalowywanie i utrzymuje system w czystości — zdecydowanie polecane, jeśli często instalujesz oprogramowanie ze źródeł.

7. Instalowanie w środowiskach offline

Czasami może zajść potrzeba instalacji oprogramowania na systemach Ubuntu bez dostępu do Internetu. Choć pobieranie pakietów online jest standardem, nadal można zbudować i zainstalować program przy pomocy „make install” w trybie offline, jeśli odpowiednio się przygotujesz. Oto jak radzić sobie z takimi scenariuszami.

Przygotowanie build-essential w trybie offline

Podstawowe narzędzia programistyczne (pakiet build-essential) są nadal wymagane, także w trybie offline. Aby je przygotować, użyj innego komputera z Ubuntu i dostępem do Internetu, aby pobrać potrzebne pakiety z wyprzedzeniem.

Korzystanie z apt-offline

apt-offline pomaga zebrać wymagane pakiety i ich zależności, które następnie można przenieść na nośniku USB itp.

Zainstaluj apt-offline na maszynie online poleceniem:

sudo apt install apt-offline

Następnie wygeneruj plik żądania na systemie offline, pobierz pakiety na komputerze online i ostatecznie zainstaluj je offline.

Użycie nośnika instalacyjnego Ubuntu jako źródła APT

Możesz także użyć nośnika instalacyjnego Ubuntu (DVD lub USB) jako źródła APT, ponieważ zawiera on wiele podstawowych pakietów, w tym build-essential.

Zamontuj nośnik i ustaw listę źródeł APT w następujący sposób:

sudo mount /dev/sdb1 /mnt
sudo apt-cdrom -d=/mnt add

Teraz możesz instalować pakiety jak zwykle:

sudo apt update
sudo apt install build-essential

Jest to niezawodny sposób na przygotowanie środowiska kompilacji w trybie offline.

Przenoszenie i rozpakowywanie kodu źródłowego

Gdy narzędzia kompilacyjne są gotowe, pobierz kod źródłowy wcześniej, zapisz go na pendrive i skopiuj do środowiska offline. Rozpakuj pliki tak, jakbyś robił to online:

tar -xvzf software-1.2.3.tar.gz
cd software-1.2.3

Następnie kontynuuj standardowe kroki: ./configure → make → sudo make install.

Wskazówki dotyczące instalacji offline

Instalacje offline często zawodzą z powodu brakujących zależności, dlatego dokładnie sprawdź, czy masz wszystkie potrzebne biblioteki i pliki nagłówkowe. Jeśli to możliwe, wykonaj testową kompilację online, aby wygenerować listę wymaganych pakietów.

8. Najczęściej zadawane pytania (FAQ)

Podczas instalacji oprogramowania w Ubuntu przy użyciu „make install” użytkownicy – od początkujących po średniozaawansowanych – często napotykają pytania i problemy. Oto niektóre z najczęściej zadawanych pytań oraz ich odpowiedzi.

Q1. Otrzymuję „Permission denied” przy uruchamianiu make install. Co powinienem zrobić?

A1.
Polecenie „make install” kopiuje pliki do obszarów systemowych (np. /usr/local/bin), więc uprawnienia administratora są wymagane. Zawsze używaj sudo:

Poprawny przykład:

sudo make install

Spowoduje to uruchomienie procesu instalacji z odpowiednimi uprawnieniami.

Q2. Otrzymuję „No such file or directory” przy uruchamianiu ./configure. Dlaczego?

A2.
Ten błąd oznacza, że w bieżącym katalogu nie ma skryptu configure. Możliwe przyczyny:

• Pobranie kodu źródłowego było niekompletne
• Projekt nie używa autotools (może korzystać z CMake, na przykład)
• Skrypt configure nie ma praw wykonywalności

Najpierw sprawdź, czy plik configure istnieje, a jeśli nie, przeczytaj dołączone pliki README lub INSTALL, aby dowiedzieć się, jakie są prawidłowe kroki budowania.

Q3. Otrzymuję „make: command not found.” Co powinienem zrobić?

A3.
Oznacza to, że narzędzia do budowania nie są zainstalowane. Uruchom następujące polecenia, aby je zainstalować:

sudo apt update
sudo apt install build-essential

Pakiet build-essential zawiera make oraz wszystkie niezbędne narzędzia.

Q4. Jak mogę zainstalować build-essential w trybie offline?

A4.
Aby zainstalować build-essential offline, pobierz pakiety wcześniej na maszynie z dostępem do Internetu i przenieś je do środowiska offline. Dwa najczęściej stosowane sposoby to:

• Użycie apt-offline do pobrania wszystkich zależności
• Wykorzystanie nośnika instalacyjnego Ubuntu jako źródła APT

Metoda z nośnikiem instalacyjnym jest szczególnie prosta w całkowicie odłączonych środowiskach.

9. Podsumowanie

W Ubuntu „make install” odgrywa kluczową rolę w instalowaniu oprogramowania ze źródeł. Daje możliwość korzystania z najnowszych wersji lub własnych kompilacji, niezależnie od menedżera pakietów – to duża zaleta systemów Linux.

W tym artykule omówiono wszystko, od przygotowania narzędzi programistycznych, przez pobieranie i budowanie kodu źródłowego, instalację, odinstalowywanie, aż po scenariusze offline. Opanowując te kroki, będziesz gotów poradzić sobie z każdym nieznanym oprogramowaniem, które napotkasz.

Zebraliśmy także rozwiązania najczęstszych błędów i pytań w formacie FAQ. Choć kompilacja w Linuksie może na początku wydawać się przytłaczająca, jest w pełni wykonalna po zrozumieniu podstaw.

Jeśli chcesz wypróbować różne programy na Ubuntu, opanuj opisany tutaj proces „make install” i ciesz się niezwykle elastycznym środowiskiem programistycznym.