Poradnik o przestrzeni dyskowej w Ubuntu: Jak sprawdzić wolne miejsce i naprawić je — wszystko, co potrzebujesz

1. Wiedza wstępna: Struktura przechowywania i montowanie w Linux/Ubuntu

Podczas sprawdzania pojemności przechowywania w Ubuntu (i większości systemów operacyjnych opartych na Linuxie), istnieją pewne fundamentalne struktury, które musisz zrozumieć poprawnie. Ta sekcja organizuje koncepcje, które często powodują zamieszanie:

• Znaczenie urządzeń i partycji
• Montowanie i punkty montowania
• Podstawy LVM (Logical Volume Management)
• Typowe konfiguracje Ubuntu

Przejdziemy przez każdy punkt krok po kroku.

1.1 Podstawy urządzeń i partycji

Urządzenia (fizyczne i logiczne dyski)

W Linuksie każde urządzenie przechowywania jest traktowane jako plik urządzenia. Na przykład dyski HDD, SSD, dyski USB itp. pojawiają się jako /dev/sda, /dev/sdb, /dev/nvme0n1 i tak dalej.
Końcowa litera (a, b, c…) wskazuje kolejność, w jakiej system wykrył urządzenia.

Partycje

Pojedyncze fizyczne urządzenie może być używane wprost, ale powszechnie dzieli się je na kilka logicznych sekcji (partycji). Partycjonowanie pozwala oddzielić system operacyjny, dane, logi itp. w celu łatwiejszego zarządzania.

Na przykład /dev/sda1, /dev/sda2 oznaczają pierwszą i drugą partycję na urządzeniu sda. System plików jest tworzony na każdej partycji, a rzeczywiste dane są tam przechowywane.
(Przykład wyjaśnienia partycji w Linuksie) Engineer’s Entrance

Partycje używają formatu tablicy partycji, takiego jak MBR (stary) lub GPT (nowy), z których każdy ma swoje ograniczenia i zalety.

1.2 Montowanie i punkty montowania

Montowanie

Aby uczynić system plików użytecznym, musisz go zamontować — czyli powiązać partycję (lub wolumen logiczny) z określonym katalogiem (punktem montowania). Bez montowania nie możesz uzyskać dostępu do danych na tej partycji.

Na przykład, nawet jeśli /dev/sda1 zawiera system plików ext4, musisz uruchomić mount /dev/sda1 /mnt/data, zanim będziesz mógł pracować w /mnt/data.

Punkt montowania

Katalog, w którym montujesz system plików, nazywa się punktem montowania. Typowe przykłady:

• / – root, punkt startowy całego systemu
• /home – katalogi domowe użytkownika
• /var – logi, pamięć podręczna, zmienne dane
• /boot – pliki związane z rozruchem

Przypisywanie różnych partycji do różnych punktów montowania jest powszechną praktyką.

W Ubuntu i większości systemów Linux plik /etc/fstab zawiera listę „które urządzenie/UUID jest montowane gdzie (automatycznie podczas rozruchu)”.

1.3 Przegląd LVM (Logical Volume Management)

Czyste partycjonowanie może utrudniać późniejsze zmiany. LVM (Logical Volume Manager) rozwiązuje ten problem.

Główne komponenty LVM

• Physical Volume (PV) – fizyczny dysk lub partycja.
• Volume Group (VG) – agreguje wiele PV w jedną dużą pulę.
• Logical Volume (LV) – wycinek pobrany z VG; system plików jest tworzony na LV.

Ta hierarchia pozwala na późniejsze rozszerzanie lub zmniejszanie wolumenów logicznych lub dodawanie kolejnych fizycznych dysków do puli.

Zalety i zastrzeżenia LVM

Zalety

• Elastyczne zmiany rozmiaru
• Łączenie wielu dysków w jedną pulę
• Łatwo tworzyć snapshoty do kopii zapasowych

Zastrzeżenia

• Bardziej złożona konfiguracja i obsługa
• Ryzyko utraty danych w przypadku niewłaściwego użycia
• Kroki rozszerzania różnią się od konfiguracji bez LVM

Instalator Ubuntu często oferuje opcję LVM, ale wielu użytkowników wybiera nie używanie go w zależności od potrzeb.

1.4 Typowe konfiguracje Ubuntu

Dokładny układ się różni, ale powszechne wzorce obejmują:

Układ jednoportycyjny (prosty)

Wszystkie pliki znajdują się pod rootem (/). Prostszy, ale późniejsze dzielenie lub rozszerzanie może być trudne.

Przykładowy układ podzielony

• / – pliki systemowe
• /home – dane użytkownika
• /var – logi i zmienne dane
• /boot – pliki bootloadera
• Swap (partycja swap lub plik swap)

Oddzielanie tych elementów pomaga zapobiec zapełnieniu całego systemu przez wzrost logów lub pamięci podręcznej.

LVM + wolumeny logiczne

Bardziej zaawansowana konfiguracja:

• Fizyczne dyski → PV
• Wiele PV → VG
• / , /home , /var itp. → oddzielne LV
• Dodawanie lub rozszerzanie LV później w razie potrzeby

Dzięki LVM możesz elastycznie dodawać dyski lub powiększać wolumeny logiczne.

2. Podstawowe polecenia do sprawdzania pojemności

Na Ubuntu, korzystanie z wiersza poleceń jest najbardziej niezawodnym i elastycznym sposobem sprawdzania użycia dysku. Nawet na serwerach bez graficznego interfejsu, możesz dokładnie zobaczyć, które dyski są używane i które katalogi zużywają miejsce.

Poniżej znajdują się podstawowe polecenia df i du, plus kilka narzędzi pomocniczych.

2.1 Sprawdzanie całych systemów plików za pomocą df

Co robi df

df (disk free) wyświetla całkowitą, używaną i dostępną przestrzeń dla każdego systemu plików. To najpopularniejszy sposób sprawdzania pojemności w Linuksie.

Podstawowe użycie

df -h

Polecenie wymienia każdy system plików w jednostkach „czytelnych dla człowieka” (K, M, G). Główne kolumny:

Przykład

$ df -h
Filesystem      Size  Used Avail Use% Mounted on
/dev/sda2       100G   55G   40G  59% /
/dev/sda1       512M  120M  392M  24% /boot
tmpfs            16G   32M   16G   1% /run

Z tego wyjścia możesz zobaczyć jednym rzutem oka, ile miejsca zużywa każdy obszar.

Uwagi

• Niezamontowane partycje nie są uwzględniane w wyjściu df.
• Jeśli pakiety Snap (/var/lib/snapd/snaps) zużywają miejsce, będziesz musiał sprawdzić je oddzielnie.
• Niektóre punkty montowania są niewidoczne bez uprawnień roota.

2.2 Sprawdzanie użycia na poziomie katalogów za pomocą polecenia du

Przegląd du

du (disk usage) to polecenie, które raportuje rozmiar katalogów i plików.
Podczas gdy df daje „ogólny obraz”, du pomaga dowiedzieć się „gdzie znajduje się ciężar”.

Podstawowe użycie

du -sh /home

W tym przykładzie całkowite użycie katalogu /home jest pokazane w formacie „czytelnym dla człowieka” (-h).

Powszechne opcje

Przykład (porównanie ogólne)

sudo du -h --max-depth=1 /var

Przykładowe wyjście:

1.2G    /var/log
2.5G    /var/lib
800M    /var/cache
4.5G    /var

To pozwala szybko zobaczyć, które foldery zajmują miejsce.

Zaawansowane: Sortowanie według rozmiaru

Łącząc du z sort, możesz łatwo wskazać duże katalogi.

sudo du -hsx /* | sort -rh | head -10

To polecenie oblicza użycie każdego katalogu najwyższego poziomu i wyświetla top 10.
Jest bardzo skuteczne do polowania na „winowajców pochłaniających miejsce” w całym systemie.

Uwagi

• Głębokie drzewa katalogów mogą zająć chwilę do przetworzenia.
• Bez uprawnień roota niektóre katalogi nie zgłoszą dokładnych rozmiarów.
• Nawet na szybkich SSD, mierzenie dziesiątek gigabajtów może zająć kilka minut.

2.3 Inne przydatne polecenia i narzędzia pomocnicze

lsblk: Widok układu urządzeń blokowych

lsblk

lsblk wyświetla urządzenia dyskowe i ich układ partycji w formacie drzewa.
To wygodny sposób na wizualne korelację rozmiarów z punktami montowania.

Przykład:

NAME   MAJ:MIN RM   SIZE RO TYPE MOUNTPOINTS
sda      8:0    0   100G  0 disk
├─sda1   8:1    0   512M  0 part /boot
└─sda2   8:2    0  99.5G  0 part /

ncdu: Interaktywny analizator użycia dysku

Jeśli chcesz bardziej intuicyjny interfejs niż du, wypróbuj ncdu (NCurses Disk Usage).
Zainstaluj go za pomocą:

sudo apt install ncdu

Uruchom go:

sudo ncdu /

Użyj klawiszy strzałek do rozwijania i zwijania folderów i zobacz, które katalogi zużywają miejsce.
Ponieważ działa bez GUI, jest popularny na serwerach jak i stacjach roboczych.

Łączenie z find

Aby zlokalizować tylko największe pliki, użyj find:

sudo find / -type f -size +1G

To wyszukuje wszystkie pliki większe niż 1 GB, pomagając zidentyfikować niepotrzebne duże pliki, takie jak logi lub obrazy maszyn wirtualnych.

2.4 Którą metodę użyć? (Podsumowanie porównania)

3. Sprawdzanie użycia dysku za pomocą GUI (Ubuntu Desktop)

Ubuntu zapewnia graficzne narzędzia, które pozwalają zobaczyć użycie dysku bez otwierania terminala. Poniżej są dwie powszechne metody.

• Wbudowany Menedżer plików (Nautilus)
• Analizator użycia dysku (Baobab)

Przyjrzymy się funkcjom i sposobowi użycia każdego.

3.1 Sprawdzanie wolnego miejsca za pomocą Menedżera plików (Nautilus)

Domyślna metoda Ubuntu

Jeśli używasz Ubuntu Desktop, najprostszy sposób na zobaczenie miejsca na dysku to otwarcie Menedżera plików (Nautilus).

1. Kliknij ikonę Pliki w lewym doku (uruchamiacz aplikacji).
2. Spójrz na pasek stanu w prawym‑górnym lub lewym‑dolnym rogu okna.
3. Zobaczysz coś w stylu „xx GB z yy GB użyte” lub „zz GB wolne”.

To daje natychmiastowy podgląd wolnego miejsca na dysku systemowym.

Przeglądanie szczegółów przez Właściwości

Kliknij prawym przyciskiem myszy folder lub ikonę dysku i wybierz Wławości.
W oknie dialogowym wyświetlane są użyte i wolne miejsce dla konkretnego folderu, co jest przydatne przy sprawdzaniu katalogów takich jak /home czy /Downloads.

Zalety i wady

Interfejs graficzny jest świetny do szybkiego „wyczucia” ogólnego zużycia, ale do głębszej analizy przyda się Baobab.

3.2 Analizator użycia dysku (Baobab)

Co to jest Baobab?

Baobab (Analizator użycia dysku) to graficzne narzędzie, które skanuje system plików i prezentuje wyniki jako interaktywną mapę drzewa lub wykres pierścieniowy. Pozwala szybko zlokalizować duże katalogi i pliki dzięki wizualnemu przeglądowi.

Instalacja

sudo apt install baobab

Uruchamianie

Możesz go uruchomić z menu aplikacji (wyszukaj „Analizator użycia dysku”) lub wykonać:

baobab

Jak używać

1.ybierz lokalizację do skanowania (np. „Folder domowy”, „System plików” lub własną ścieżkę).
2. Po zakończeniu skanowania mapa drzewa wyświetla każdy folder jako prostokąt proporcjonalny do zajmowanego miejsca.
3. Najedź kursorem lub kliknij prostokąt, aby zobaczyć dokładny rozmiar i ścieżkę.
4. Kliknij prawym przycis myszy folder, aby otworzyć go w menedżerze plików lub usunąć bezpośrednio.

Ponieważ Baobab działa bez pełnego środowiska graficznego, jest przydatny także w lekkich odmianach Ubuntu.

Korzyści

• Wizualna, intuicyjna reprezentacja użycia dysku.
• Łatwa nawigacja do największych konsumentów miejsca.
• Nie wymaga pamiętania opcji wiersza poleceń.

Ograniczenia

• Skanowanie bardzo dużych systemów plików może zająć kilka minut.
• Wymaga sesji graficznej (nie nadaje się do serwerów bez interfejsu).

Baobab (oficjalna nazwa: Analizator użycia dysku) to graficzne narzędzie dostępne domyślnie w Ubuntu, które wizualnie pokazuje, ile miejsca zajmuje każdy folder przy użyciu wykresów kołowych i map drzew.

Jest instalowane na większości systemów domyślnie, ale jeśli go brakuje, możesz je dodać za pomocą:

sudo apt install baobab

Baobab - Community Help Wiki

…

Jak uruchomić

1. Wyszukaj „Disk Usage” w Aktywnościach (pasek wyszukiwania w lewym‑górnym rogu)
2. Kliknij Analizator użycia dysku (Baobab), aby go ur
3. Po uruchomieniu wybierz Suj folder lub **Skanuj cały system plikówPo krótkim skanowaniu wykres kołowy lub widok drzewa wyświetli wizualnie zużycie każdego katalogu.

Przykły widok (obraz)

• Im dalej wchodzisz, tym głębiej w hierarchii katalogów
• Rozmiar każdego segmentu jest reprezentowany przez pole wycinka koła

Wskazówka wizualna ułatwia szybkie zauważenie które foldery są nadmiernie rozbudowane.

Główne funkcje

Korzyści i uwagi

Korzyści

• Graficzny wyświetlacz sprawia, że jest intuicyjny dla początkujących
• Pomaga zdecydować, co usunąć lub zorganizować
• Uruchomienie jako root pozwala analizować partycje systemowe

Uwagi

• Skanowanie całego systemu może zająć trochę czasu
• Ograniczenia uprawnień mogą uniemożliwić dokładny pomiar niektórych folderów
• Duże dyski mogą zwiększyć zużycie pamięci podczas skanowania### 3.3 Sprawdzanie informacji o dysku za pomocą GNOME Disks

Ubuntu zawiera także standardową aplikacjęGNOME Disks (Narzędzie dyskowe).
Umożliwia ona inspekcję samej struktury dysku**, pokazując więcej niż tylko wolne miejsce:

• Nazwa urządzenia (np. /dev/sda)
• Typ systemu plików (ext4, NTFS, itp.)
• Punkt montowania
• Wykres użycia

Jak uruchomić:

1. Wyszukaj „Disks” w Aktywnościach
2. Otwórz GNOME Disks
3. Wybierz dysk z listy po lewej stronie

Wizualny wskaźnikuje użycie, dostarczając tej samej informacji co df, ale w formie graficznej.

3.4 Kiedy używać GUI vs. wiersza poleceń

Na pulpicie Ubuntu narzędzia graficzne często wystarczają do zarządzania pamięcią.
Jednak do precyzyjnego rozwiązywania problemów lub administracji serwerem niezbędne są narzędzia wiersza poleceń, takie jak df i du.

3.5 Jeśli brak interfejsu graficznego (użytkownicy serwerów)

Jeśli uruchamiasz Ubuntu Server lub inne środowisko bez GUI, Baobab i menedżery plików nie są użyteczne.

W takim przypadku polegaj na poleceniach df, du i ncdu wprowadzonych wcześniej; zapewniają one szczegółową, tekstową analizę miejsca na dysku.

Podsumowanie

Używanie GUI pozwala sprawdzić miejsce na dysku i wskazać punkty czyszczenia kilku kliknięciami.
Baobab, w szczególności, jest podstawowym narzędziem używanym przez wszystkich, od nowicjuszy Ubuntu po zaawansowanych użytkowników.
Mieszając metody opisane w tym rozdziale, codzienne monitorowanie miejsca na dysku staje się znacznie łatwiejsze.

4. Kroki diagnostyczne i sposoby rozwiązania problemów z niskim miejscem na dysku

Z biegiem czasu długoterminowe użytkowanie i kumulatywne aktualizacje pakietów mogą spowodować, że miejsce na dysku w Ubuntu się wyczerpie.
Pozostawienie systemu w stanie niskiego miejsca może prowadzić do nieudanych aktualizacji, brakujących logów i ogólnej niestabilności.
Ten rozdział prowadzi przez jak diagnozować problemy z niskim miejscem i skuteczne sposoby ich rozwiązywania krok po kroku.

4.1 Rozpoznawanie objawów niskiego miejsca

Najpierw zidentyfikuj oznaki, że miejsce na dysku się kończy. Szukaj:

• apt upgrade zgłaszające „not enough free space”
• Ostrzeżenie GUI „disk space is low”
• Aplikacje nie mogące zapisać ustawień lub zapisać logów
• Wypełnianie się /var lub /tmp, powodujące ospałe zachowanie

Gdy zobaczysz te objawy, nadszedł czas, aby określić gdzie miejsce jest używane, nie tylko aby dodać więcej.

4.2 Krok 1: Uzyskaj przegląd użycia (df)

Rozpocznij od df -h, aby zobaczyć ogólną pojemność:

df -h

Przykładowe wyjście:

Filesystem      Size  Used Avail Use% Mounted on
/dev/sda2        50G   48G  1.2G  98% /
/dev/sda1       512M  120M  392M  24% /boot

Każdy punkt montowania z Use% ≥ 90% wymaga uwagi, zwłaszcza /, /var lub /home.

4.3 Krok 2: Znajdź, które katalogi zużywają miejsce (du)

Gdy znasz problematyczną partycję, zagłęb się za pomocą du.

Przykład: Pokaż 10 największych konsumentów miejsca

sudo du -hsx /* | sort -rh | head -10

Przykładowe wyjście:

15G /var
10G /home
5.2G /usr
3.1G /snap

Duży /var zazwyczaj wskazuje na logi lub cache; duży /home wskazuje na dane użytkownika.

Zagłęb się głębiej w /var

sudo du -hsx /var/* | sort -rh | head -10

Przechodząc przez hierarchię, możesz wskazać dokładne katalogi, które pochłaniają miejsce.

4.4 Krok 3: Usuń niepotrzebne pliki i cache

Po zidentyfikowaniu winowajców zacznij czyścić bezpieczne do usunięcia elementy.

(1) Wyczyść cache APT

Ubuntu przechowuje tymczasowe pliki pakietów w /var/cache/apt/archives. Ich usunięcie może zwolnić kilka gigabajtów.

sudo apt clean
sudo apt autoremove

• apt clean – usuwa wszystkie pliki pakietów w cache
• apt autoremove – usuwa pakiety, które nie są już potrzebne

(2) Usuń stare pliki logów

/var/log jest powszechnym źródłem nadęcia.

sudo journalctl --vacuum-time=7d

Powyższe usuwa logi systemowe starsze niż 7 dni.
Możesz również ręcznie usunąć niepotrzebne pliki .gz (skompresowane logi).

sudo rm -f /var/log/*.gz

(3) Usuń stare wersje pakietów Snap

W Ubuntu stare wersje aplikacji Snap są automatycznie przechowywane.
Możesz usunąć stare snapy za pomocą następującego polecenia.

sudo snap list --all | grep disabled | awk '{print $1, $3}' | 
while read snapname revision; do
  sudo snap remove "$snapname" --revision="$revision"
done

Alternatywnie, możesz użyć prostego narzędzia typu „Snap Cleaner”.

(4) Usuń cache miniaturek

Jeśli pracujesz z wieloma obrazami lub wideo, duża ilość cache gromadzi się w ~/.cache/thumbnails.

rm -rf ~/.cache/thumbnails/*

(5) Opróżnij kosz

Pliki usunięte za pośrednictwem GUI mogą nadal znajdować się w ~/.local/share/Trash/files.

rm -rf ~/.local/share/Trash/*

4.5 Krok 4: Łagodzenie nadęcia z aplikacji i logów

(1) Podczas używania Docker

Gdy używasz Docker, niepotrzebne obrazy i kontenery mogą zużywać miejsce.

docker system df
docker system prune -a

• docker system df : Sprawdź użycie związane z Docker
• docker system prune -a : Usuń nieużywane obrazy i kontenery

(2) Podczas intensywnego korzystania z Flatpak lub Snap

W środowiskach z wieloma zainstalowanymi aplikacjami GUI pozostałości po aplikacjach (stare wersje) mają tendencję do gromadzenia się.
Wyczyść za pomocą poleceń takich jak flatpak uninstall --unused.

(3) Przejrzyj ustawienia rotacji logów

Sprawdź /etc/logrotate.conf i /etc/logrotate.d/, i ustaw odpowiednie okresy przechowywania oraz limity rozmiaru, aby pomóc zapobiec ponownemu wystąpieniu.

4.6 Krok 5: Fundamentalne rozwiązanie poprzez zmianę rozmiaru lub dodanie dysków

Jeśli samo usuwanie plików nie wystarczy, rozważ następujące zmiany konfiguracji.

(1) Podczas korzystania z LVM

W środowiskach z LVM (Logical Volume Manager) wolumeny logiczne można łatwo rozszerzyć.

sudo lvextend -L +20G /dev/ubuntu-vg/ubuntu-lv
sudo resize2fs /dev/ubuntu-vg/ubuntu-lv

Pozwala to zwiększyć pojemność /.

(2) Dodaj nowy dysk i zamontuj go

Zamontuj nowe przechowywanie w /mnt/data (lub podobnym) i przenieś tam duże katalogi (np. /var/lib/docker lub /home).

(3) Wykorzystaj chmurę

Przeniesienie logów i kopii zapasowych do Google Drive, Dropbox, Nextcloud itp. to inna opcja.

4.7 Regularne kontrole w celu zapobiegania ponownemu wystąpieniu

Wyczerpanie miejsca to problem, który można uniknąć dzięki regularnemu monitorowaniu.
Adoptowanie następujących praktyk jest skuteczne.

• Regularnie sprawdzaj df -h i du -sh /var
• Utwórz skrypt do automatycznego sprawdzania dużych katalogów
• Ustaw powiadomienia e-mailowe, gdy użycie przekroczy progi ( cron + mailutils , itp.)

Prosty przykład:

#!/bin/bash
THRESHOLD=90
USAGE=$(df / | awk 'NR==2 {print $5}' | sed 's/%//')
if [ "$USAGE" -gt "$THRESHOLD" ]; then
  echo "Disk usage on / has exceeded ${THRESHOLD}%!" | mail -s "Disk Alert" admin@example.com
fi

4.8 Podsumowanie: Priorytetyzacja środków oszczędzających miejsce

Gdy Ubuntu kończy się miejsce,
Zidentyfikuj główne obciążenia → Usuń z bezpiecznych obszarów → Przejrzyj konfigurację
Postępowanie zgodnie z tymi trzema krokami rozwiązuje większość problemów.

5. Zaawansowane wskazówki (przydatne triki i ostrzeżenia)

Nawet po użyciu powyższych metod do sprawdzania i czyszczenia miejsca dysk może ponownie się zapełnić z czasem.
Oto kilka zaawansowanych technik, aby utrzymać Ubuntu w płynnym działaniu.

5.1 Automatyzuj regularne kontrole dysku

Ręczne uruchamianie df lub du jest uciążliwe, ale skrypty automatyzacji mogą zmniejszyć wysiłek.
Zarejestruj prosty skrypt monitorujący w cron, aby wysyłać alerty, gdy użycie przekroczy próg.

Przykład: Skrypt, który wysyła e-mail, gdy wolne miejsce spadnie poniżej 10%

#!/bin/bash
THRESHOLD=90
USAGE=$(df / | awk 'NR==2 {print $5}' | sed 's/%//')
if [ "$USAGE" -gt "$THRESHOLD" ]; then
  echo "Warning: Root disk usage has reached ${USAGE}%." |
  mail -s "Ubuntu Disk Warning" user@example.com
fi

Zapisz to jako /usr/local/bin/check_disk.sh i nadaj mu prawa wykonywania za pomocą chmod +x.
Następnie zarejestruj go w crontab -e w ten sposób:

0 8 * * * /usr/local/bin/check_disk.sh

→ Kontrola uruchamia się automatycznie co rano o 8.

Przydatne wskazówki

• Powiadomienia można również wysyłać za pomocą Slack Webhook, LINE Notify itp.
• Można rozszerzyć o monitorowanie wielu punktów montowania jednocześnie

5.2 Jednolinijkowiec do znajdowania dużych plików

Często niedobór jest spowodowany kilkoma ogromnymi plikami.
Następujący jednolinijkowiec wymienia pliki większe niż 1 GB.

sudo find / -type f -size +1G -exec ls -lh {} ; | awk '{print $9 ": " $5}'

/var/log/syslog.1: 1.5G
/var/lib/docker/overlay2/.../diff/usr/lib/libchrome.so: 2.3G
/home/user/Downloads/video.mp4: 4.1G

W ten sposób możesz szybko znaleźć pliki, które należy usunąć lub przenieść.

Przykład: Wyszukaj tylko w określonych katalogach

sudo find /var -type f -size +500M

→ Przydatne do znajdowania plików większych niż 500 MB w /var.

5.3 Alias dla często używanych poleceń

Wpisywanie długich poleceń za każdym razem jest uciążliwe, więc ustawienie aliasów jest efektywne.

Przykład: Dołącz do ~/.bashrc

alias dfh='df -h --total'
alias duh='sudo du -hsx /* | sort -rh | head -10'
alias logs='sudo du -hs /var/log/* | sort -rh | head -10'

Zastosuj po ustawieniu:

source ~/.bashrc

Teraz,

• dfh → Sprawdź całkowitą pojemność
• duh → Wyświetl 10 największych folderów
• logs → Zbadaj rozmiary logów

Możesz wykonywać takie operacje natychmiast.

5.4 Ciągłe monitorowanie zmian w użyciu dysku (monitoring)

Gdy uruchamiasz Ubuntu długoterminowo, możesz napotkać problem „cichego zwiększania się przestrzeni dyskowej”.
Dlatego rejestrowanie zmian w użyciu dysku jako historii jest przydatne.

Przykład: Skrypt do logowania użycia dysku do pliku

#!/bin/bash
df -h / | awk 'NR==2 {print strftime("%Y-%m-%d %H:%M:%S"), $3, $4, $5}' >> /var/log/disk_usage.log

Uruchamianie tego raz dziennie za pomocą cron pozwala później śledzić trendy użycia dysku.

Bardziej zaawansowane metody

• Zainstaluj collectd lub netdata do tworzenia wykresów
• Użyj Prometheus + Grafana do wizualizacji monitorowania
• Gdy w chmurze, zintegruj z AWS CloudWatch lub GCP Ops Agent

Możesz monitorować na poziomie zarządzania operacyjnego bez polegania na narzędziach GUI.

5.5 Uważaj na bariery uprawnień

Podczas sprawdzania lub usuwania użycia dysku, możesz nie uzyskać dokładnych wyników bez uprawnień root.

Przykład:

du -sh /var

Nawet jeśli uruchomisz to, zwykły użytkownik będzie miał pominięte niektóre foldery z „Permission denied”, co spowoduje niższą wartość niż rzeczywiste użycie.

→ Jako środek zaradczy, dodaj sudo na początku lub działaj z prawami administracyjnymi.

5.6 Rozważania dla środowisk SSD/HDD

Środowiska SSD

• Aby uniknąć niepotrzebnych zapisów, uruchamiaj TRIM regularnie za pomocą fstrim : sudo systemctl enable fstrim.timer To pozwala SSD optymalizować usunięte bloki.

Środowiska HDD

• Logi i pamięć podręczna mają tendencję do fragmentacji, więc ponowne uruchomienie po usunięciu niepotrzebnych plików może być skuteczne.
• Uruchamianie ciężkich dla I/O poleceń du jest najlepiej robić w okresach niskiego obciążenia, takich jak późna noc.

5.7 Systematyzuj zarządzanie pojemnością, aby zapobiec nawrotom

W końcu optymalne rozwiązanie dla zarządzania pojemnością jest nawykowe i systematyczne.

Praktyczna lista kontrolna

• Regularnie sprawdzaj df -h
• Miesięcznie sprawdzaj wzrost /var/log
• Uruchamiaj apt autoremove tygodniowo
• Okresowo usuwaj niepotrzebne dane Snap i Docker
• Miej wdrożony automatyczny skrypt powiadomień

Jeśli będziesz to wykonywał regularnie, większość problemów z przestrzenią dyskową można zapobiec.

Podsumowanie

Ta sekcja wprowadziła zaawansowane techniki, aby uczynić zarządzanie przestrzenią dyskową w Ubuntu bardziej efektywnym.
Kluczowe punkty to trzy:

1. Wczesne wykrywanie poprzez automatyzację i powiadomienia
2. Efektywność operacyjna poprzez aliasy i one-linery
3. Bezpieczne zarządzanie poprzez uwzględnienie uprawnień i cech urządzenia

Połączenie tych przekształca zarządzanie pojemnością z uciążliwego zadania w integralną część operacji systemowych.

6. FAQ (Najczęściej zadawane pytania)

P1. Jaki jest prosty sposób na sprawdzenie aktualnej wolnej przestrzeni na Ubuntu?

Najłatwiejszy sposób to uruchomienie następującego polecenia w terminalu.

df -h

To polecenie pokazuje na pierwszy rzut oka całkowity rozmiar, zużytą przestrzeń i wolną przestrzeń każdej dysku (partycji).
Dodanie opcji -h wyświetla rozmiary w czytelnym dla człowieka formacie (GB, MB).

P2. Jak mogę sprawdzić użycie dysku na katalog?

Użyj polecenia du.
Aby sprawdzić użycie konkretnego folderu, uruchom:

du -sh /home

Znaczenia opcji:

• -s : wyświetl tylko całkowitą sumę
• -h : pokaż rozmiary w jednostkach czytelnych dla człowieka

Aby uzyskać bardziej szczegółowe użycie na folder, użyj:

sudo du -h --max-depth=1 /var

P3. Jaka jest różnica między df a du?

W skrócie, mierzą różne rzeczy.

Na przykład, użyj df, aby zobaczyć ogólną wolną przestrzeń na /, i użyj du, aby zobaczyć, ile zużywa konkretny folder.

P4. Jak mogę sprawdzić wolną przestrzeń za pomocą GUI?

Na Ubuntu Desktop możesz wizualnie sprawdzić za pomocą Menedżera plików (Nautilus) lub Analizatora użycia dysku (Baobab).

• Menedżer plików → Pasek dolny pokazuje „Pozostało XX GB”
• Baobab → Graficzne rozbicie użycia

Oba są przyjazne dla początkujących i pokazują wyniki jednym kliknięciem.

P5. Jeśli otrzymam ostrzeżenie „dysk pełny”, co powinienem usunąć najpierw?

Zacznij od usuwania bezpiecznych pamięci podręcznych i niepotrzebnych plików.
Zalecana kolejność to:

1. Wyczyść pamięć podręczną APT sudo apt clean
2. Usuń niepotrzebne pakiety sudo apt autoremove
3. Wyczyść logi sudo journalctl --vacuum-time=7d
4. Opróżnij kosz i pamięć podręczną miniaturek rm -rf ~/.cache/thumbnails/* && rm -rf ~/.local/share/Trash/*

Te kroki same w sobie mogą zwolnić kilka gigabajtów.

Q6. Słyszałem, że aplikacje Snap mogą powodować nadmierne zużycie miejsca na dysku. Co mogę zrobić?

Snap przechowuje każdą wersję aplikacji, więc stare rewizje mogą zalegać.
Możesz usunąć niepotrzebne stare rewizje za pomocą następującego polecenia:

sudo snap list --all | grep disabled | awk '{print $1, $3}' | 
while read snapname revision; do
  sudo snap remove "$snapname" --revision="$revision"
done

Alternatywnie, możesz ręcznie usunąć je za pomocą narzędzia GUI Snap Store.

Q7. Co powinienem zrobić, gdy /var lub /home jest zbyt duże?

• /var – wyczyść logi ( /var/log ) i pamięci podręczne ( /var/cache )
• /home – zrób kopię zapasową lub przenieś pliki do pobrania i wideo na zewnętrzne nośniki

Jeśli potrzebujesz zwiększyć pojemność, możesz rozszerzyć wolumen za pomocą LVM lub zamontować nowy dysk i zarządzać przestrzenią oddzielnie.

Q8. Uruchamianie du trwa długo. Czy istnieje sposób na przyspieszenie tego?

du skanuje każdy plik rekurencyjnie, więc może być wolne w katalogach z wieloma elementami.
Poniższe triki mogą pomóc:

• Użyj --max-depth=1, aby pominąć głębokie podkatalogi
• Wyklucz niepotrzebne foldery (np. --exclude=/proc )
• Użyj polecenia ncdu (widok interaktywny)

  sudo apt install ncdu
  sudo ncdu /
  

ncdu wydaje się lekkie i zapewnia wizualny sposób na inspekcję użycia dysku.

Q9. Jak mogę zapobiec ponownemu brakowi miejsca?

Regularna konserwacja pomaga bardzo:

• Uruchamiaj sudo apt autoremove raz w tygodniu
• Sprawdzaj użycie /var/log i /home co miesiąc
• Zapisuj wyjście df -h do logu i śledź zmiany
• Okresowo usuwaj stare dane Snap lub Docker
• Na dyskach SSD włącz automatyczne przycinanie za pomocą sudo systemctl enable fstrim.timer

Automatyzacja tych zadań może utrzymać problemy z przestrzenią dyskową na dystansie.

Q10. Jakie mam opcje rozszerzenia pamięci?

Istnieją trzy powszechne podejścia:

1. Rozszerz wolumen LVM

   bash sudo lvextend -L +10G /dev/ubuntu-vg/ubuntu-lv sudo resize2fs /dev/ubuntu-vg/ubuntu-lv 2. Dodaj nowy dysk i zamontuj go – utwórz punkt montowania, taki jak /mnt/data, i rozdziel obciążenie. 3. Użyj pamięci w chmurze – przenieś duże pliki do Google Drive, Nextcloud itp.

Jeśli dodanie fizycznej pamięci nie jest możliwe, archiwizacja starych plików jest również skuteczna.

Q11. Czy mogę sprawdzić użycie dysku bez uprawnień root?

Podstawowe df -h działa dla dowolnego użytkownika, ale du potrzebuje uprawnień do odczytu niektórych katalogów (np. /var/log).
W środowisku bez root ogranicz skanowanie do katalogu domowego:

du -sh ~/*

Q12. Jak sprawdzam pamięć na systemie bez głowy (serwerowym)?

Ponieważ edycja serwerowa Ubuntu nie ma GUI, użyj tych poleceń zamiast:

Ich połączenie pozwala komfortowo analizować użycie dysku bez GUI.

Q13. Czy istnieje ryzyko uszkodzenia systemu podczas sprawdzania pamięci?

Samo sprawdzanie użycia nie niesie ryzyka.
Jednak bądź ostrożny, gdy zaczniesz usuwać lub zmieniać rozmiar:

• Dwukrotnie sprawdź ścieżki przed użyciem sudo rm -rf
• Nigdy nie usuwaj katalogów systemowych, takich jak /bin , /lib lub /etc
• Jeśli nie jesteś pewien, zrób kopię zapasową najpierw

Q14. Jakie ukryte triki oszczędzają miejsce?

• Skróć retencję logów (ustawienia w /etc/logrotate.conf )
• Usuń niepotrzebne pakiety językowe: sudo apt install localepurge
• Wyczyść stare jądra (czasami zalegają): sudo apt autoremove --purge

Te kroki mogą zwolnić od kilkuset MB do kilku GB.

Q15. Zalecane narzędzia do monitorowania użycia dysku?

Ubuntu oferuje kilka przydatnych narzędzi do monitorowania:

Podsumowanie

Kluczowe wnioski dotyczące zarządzania przestrzenią dyskową w Ubuntu to:

1. Używaj df do ogólnego przeglądu i du do szczegółowej inspekcji
2. Usuwaj niepotrzebne dane w bezpiecznej kolejności (APT → logi → pamięć podręczna)
3. Automatyzuj czyszczenie i monitorowanie, aby zapobiec ponownemu wystąpieniu

Przez uczynienie tych praktyk rutynowymi, problemy z przestrzenią dyskową stają się rzadkie. Zarządzanie magazynem może wydawać się nudne, ale to jedna z najważniejszych zadań konserwacyjnych dla stabilnego systemu Ubuntu.